Jump to content

Francia

Nexus recensere
Haec pagina est honorata.
Latinitas bona
E Vicipaedia
(Redirectum de Francogallia)
Wikidata Francia
Res apud Vicidata repertae:
Francia: insigne
Francia: insigne
Francia: vexillum
Francia: vexillum
Terra continens: Europa
Territoria finitima: Hispania, Andorra, Belgica, Luxemburgum, Germania, Helvetia, Italia, Monoecus, Brasilia, Surinamia, Regnum Nederlandense
Locus: 47°0′0″N 2°0′0″E
Caput: Lutetia

Gestio

semi-presidential system
Princeps: Emmanuel Macron
Praefectus: Michael Barnier
Consilium: Parlamentum Francicum
Iudicium: Court of Cassation, Conseil d'État, Court of Audit, Constitutional Council of France, Cour de Justice de la République
Situs interretialis

Populus

Numerus: 68 373 433
Sermo publicus: Francogallice
Zona horaria: UTC+1
Moneta: euro, CFP Franc

Commemoratio

Paean: La Marseillaise
Praeceptum: Liberté, égalité, fraternité

Sigla

ISO FR, FRA, 250; IOC FRA
Dominium interretiale: .fr
Praefixum telephonicum: +33
Siglum autoraedarum: F

Tabula aut despectus

Francia: situs
Francia: situs

Francia[1], seu Francogallia[2], rite Respublica Francica (Francice République française), est natio in Europa occidentali sita ac civitas sui iuris, cui adiunguntur nonnullae regiones, praefecturae et territoria transmarina in aliis continentibus et oceanis sita. Quibus territoriis exceptis, Francia metropolitana, maxima ex parte in finibus Galliae antiquae sita, a Mari Mediterrananeo ad Oceanum Britannicum et Mare Germanicum, et a Rheno flumine ad Oceanum Atlanticum patet, aliquando L'Hexagone (scilicet 'hexagonum') ob geometricam terrae formam appellata. Finitur (modo horologii a parte septentrio-orientali incipiens) a Belgica, Luxemburgo, Germania, Helvetia, Italia, Monoeco; ad meridiem ab Hispania et Andorra. Ad Britanniam insulam trans Manicam (aut denuo sub eandem per Cuniculum Freti Gallici) itur. Francia, civitatum Europaearum (sine Russia et Ucraina) amplissima, est una e rebus publicis Unionis Europaeae conditricibus et omnium maxima quod ad aream attinet; cuius fines incolunt ad sescenties octogies centena milia hominum. Caput et princeps urbium Francicarum est Lutetia.

Francia nonnulla per saecula fuit magna potestas grave habens pondus culturale, oeconomicum, militare, politicum tam in Europa quam in orbe terrarum. Saeculis XVII et XVIII, Francia colonias in magnis Americae Septentrionalis regionibus deducebat; saeculis quidem XIX et XX ineunte imperium magnitudine illorum temporum secundum constituit (Britannico enim maximo), magnis Africae Septentrionalis, Occidentalis, Mediaeque et Asiae Meridio-Orientalis partibus et multis insulis Pacificis comprehensis.

Haec natio summa optabilia expressa in Charta Hominis ac Civis Iurum habet. Res publica Francica indivisibilis, laica, democratica socialisque sua constitutione definitur.[3] Francia est apud nationes evolutissimas in toto orbe terrarum est,[4] quintam maximam oeconomiam secundum productum domesticum generalem (PDG) nominalem, nonam maximam oeconomiam secundum paritatem pecuniae virium et secundam oeconomiam totius Europae possidet.[5] Natio alta qualitate victus non minus quam magno frequentationis scholarum publicarum gradu gaudet, praeter habendam unam maximas apud exspectationes vitae in mundo.[6] Francia putatur natio optimam salutem publicam in toto orbe terrarum praebens ab OMS.[7] Etiam est natio invisissima in toto orbe terrarum, accipiens 82 milliones peregrinorum periegetarum quotannis.

Huic nationi est tertia dispensatio oeconomica militaris in toto orbe terrarum,[8], tertia maxima vis militaris intra Consociationem ex pacto Atlantico Septentrionali (CFAS) et maximus exercitus intra Unionem Europaeam (UE); praeterea, Francia unum e membris perpetuis quinque Consilii securitatis est et tertium maximum armorum nuclearium numerum possidet.[9] Haec natio membrum Unionis Europaeae conditorium est et maximam aream et secundam maximam huius consociationis oeconomiam possidet. Quoque est membrum conditorium Ordinis Nationum Unitarum, non minus quam Francophoniae, Gregis Octo Civitatum, Gregis Viginti Civitatum, Ordinis oeconomicae cooperationi et evolutioni favendis (OECD), Ordinis mercaturae mundanae (WTO) et Unionis Latinae.

Nomen

[recensere | fontem recensere]

Francia hexagonalis easdem fere terras habet quibus nomen apud Graecos antiquos Celtice fuit, apud Romanos Gallia: propter expugnationem Francorum plenius interdum Francogallia[10] (appellatio e nominibus Latinis Franci et Gallia tempore mediaevali adhibitis composita.[11] appellatur, brevius Francia[12] secundum nomen vulgare, sed historiae antiquae causa apud nonnullos hodiernos Gallia.[13] Incolae ipsi Britonice tali modo Bro-C'hall ('Terra Gallorum') appellant, sed Vasconice Frantzia, Occitanice França, et in lingua civitatis (iisdem rationibus aut Francogallica aut Francica sive Gallica nuncupata) France /ˈfʁɑ̃s/. Civitas publicitus et plenius La république française ('respublica Francica') nuncupatur.

Nomen Francia saeculo fere septimo primum reperitur, quo aevo regionem a flumine Ligeri ad aquilonem conversam designavit ubi Francus populus, migratorius Germanicus, sedem constituerat regnumque condiderat. Finibus huius regni prolatis appellatio regiones plures comprehendit. Linguis vernacularibus iam in carminibus antiquis sub formis France et Fransa invenitur, e.g. in Carmine Rolandi Li empereres Carles de France dulce scil. "ille imperator Carolus Franciae dulcis"[14] atque in carmine epico Occitanico En doussa Fransa nostres cors sejournier ('in dulci Francia corpora nostra reponere').[15]

Historia

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Historia Francogallica.

Aetas Praehistorica

[recensere | fontem recensere]
Saxa erecta Carnacensia.

Antiquissima hominidarum vestigia ubi in praesenti Francia est originem trahunt propemodum a 1,8 millionibus annorum abhinc.[16] Hi homines severo variabilique climate, notato aliquot aetatibus glacialibus, obversari debuerunt. Primae hominidae nomadicam venatorum collectorumque vitam agebant.[16] Francia magnum cavernarum ornatarum numerum a Palaeolithico habet, apud quas, una clarissimarum optimeque servatarum est Spelunca Lascaux (propemodum ab anno 18 000 a.C.n.).[16]

Exeunte tempore glaciali recentissimo (anno 10 000 a.C.n.), clima lene factum est.[16] Circa annum 7 000 a.C.n., haec Europae Occidentalis pars Neolithicum inivit et eius incolae sedentarii facti sunt, ingentem post progressum demographicum agriculturalemque inter IV et III millennium a.C.n.. Metallurgia apparuit exeunte III millenio a.C.n., initio cum operibus aureis, cupreis, aëneis et serius ferreis.[17] Franciae innumeri situs megalithici a Neolithico aevo, apud quos est exceptionaliter spissus situs Saxorum erectorum Carnacensium circa annum 3 300 a.C.n.[18]

Antiquitas

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Celtae, Gallia, et Gallia Narbonensis.
Vercingetorix Iulio Caesari se dedit per Bellum Gallicum.
Domus Quadrata (Francice Maison Carrée et Occitanice Ostau Cairat), templum Gallo-Romanae urbis Nemausi (Francice Nîmes et Occitanice Nimes) et unum optime conservatorum vestigiorum Romanorum.
Interiora amphitheatri Romani urbis Arelatis, in praefectura Ostiis Rhodani (Francice Bouches-du-Rhône et Occitanice Bocas de Ròse).

Anno 600 a.C.n., Graeci Iones, e Phocaea oriundi, coloniam Massiliam (Francice Marseille, Occitanice Marselha, Graece Μασσαλία) iuxta Maris Mediterranei litus condiderunt, quod eam antiquissimam urbem in Francia facit.[19][20] Simul, aliquae tribus Celtae Galli praesentis Franciae territorii partes pervaserunt et haec occupatio reliquam in Franciam inter saecula IV et III a.C.n. se expandit.[21]

Circa annum 125 a.C.n., Galliae meridies a Re publica Romana capta est, quae hanc regionem Provinciam Nostram nominavit, unde per tempora ortum est toponymum Provincia (Francice Provence, Occitanice Provença seu Prouvènço).[22] Iulius Caesar reliquam Galliam cepit et prinicpis Galli Vercingetorigis rebellionem anno 52 a.C.n. sedavit.[23] Gallia in aliquot provincias Romanas ab Augusto divisa est.[24]

Plurimae urbes conditae sunt Gallo-Romanam per periodum, apud quas est Lugdunum (Francice Lyon et Arpitanice Liyon), putatum Gallorum caput.[24] Hae urbes traditionali modo Romano constructae sunt; cum foro, theatro, circo, amphitheatro et balneis thermalibus.[24]

Galli Romanis cum colonis se miscuerunt et Romanas culturam linguamque (linguam latinam, e qua lingua Francica progressa est) denique adoptaverunt. Polytheismus Romanus cum Paganismo Gallico confusus est in eodem syncretismi processu.[25] Ex annis 250 usque ad annos 280, Gallia Romana magnam crisin passa est, eius limites munitionibus instructos incursantibus barbaris pluriens.[26] Nihilominus, status melioravit primo saeculi IV dimidio, ubi fuit periodus revivificationis prosperitatisque Galliae Romanae.[27]

Anno 312, imperator Constantinus ad Christianismum se convertit. Postea, christiani, qui usque ad illud tempus exagitati erant, cito creverunt totum per Imperium Romanum.[28] Sed, ex ineunte saeculo V, invasiones barbaricae denuo rediverunt[29] et tribus barbaricae, sicuti Vandali, Suebi et Alani, flumen Rhenum transiverunt et constiterunt in Gallia, Hispania et in aliis Imperii Romani Occidentalis occidentis partibus.[30]

Medium aevum

[recensere | fontem recensere]
Francorum expansio inter annos 481 et 843/870.

Exeunte Antiquitatis periodo, antiqua Gallia in aliquot Germanica reina et reliquum Gallo-Romanum territorium, Regnum Syagrii nuncupatum, divisa erat. Simul, Celtae Britanni, cum ab Anglosaxonicā Britanniae Maioris invasione fugissent, in occidentali Armoricae parte consederunt. Sic, paeninsula Armorica Britannia Minor denuo nominata est, Celtica cultura revivificata est et aliquot parva regna independentia orta sunt hac in regione. Franci pagani, a quibus nomen "Francia" derivatum est, initio in septentrionali Galliae parte consederunt; sed, Chlodovecho rege, pleraque alia regna septentrionalis mediaeque regionis ceperunt. Anno 498, Chlodovechus primus Germanicus expugnator factus est post Occasum Imperii Romani qui ad Christianismum Catholicum se convertit, magis quam ad Arianismum; itaque, Francia titulum "filiae antiquissimae Ecclesiae" (Francice la fille aînée de l'Église) a papatu accepit.[31]

Franci culturam Gallo-Romanam Christianam susceperunt et denique antiqua Gallia rursus nominata est Francia, scilicet "Terra Francorum". Franci Germanici linguas Romanicas adoptaverunt, praeter Galliae septentrionem, ubi Romanae coloniae minus densae erant et ubi ortae sunt linguae Germanicae. Chlodovechus Lutetiam suum caput fecit et dynastiam Merovingicam stabilivit, sed regnum non eius morti superesset. Franci terram simpliciter sicut privatam possessionem tractabant et eam inter heredes dividebant; tunc quattuor regna orta sunt, Chlodovecho mortuo: Lutetia, Aurelianum, Augusta Suessionum et Durocortorum. Ultimi reges Merovingi potestatem suis pro maioribus domis perdiderunt. Quorum unus, Carolus Martellus, invasionem Islamicam Galliae in Proelio Pictaviensi (anno 732) vicit et respectum potestatemque intra Regna Franca adeptus est. Eius filius, Pippinus Iunior, Franciae coronam occupavit, debilitatis Merovingis et dynastiam Carolingicam stabilivit. Pippini filius, Carolus Magnus, qui Saxoniam, Bavariam atque septentrionales partes Italiae subiecit, Regna Franca conglutinavit et vastum imperium in tota Europa occidentali mediaque construxit.[32]

Effigies Caroli Magni, primi Imperatoris Francorum, exposita in Cathedrali Aquisgranensi, in Germania.

Carolus Magnus Imperator a Papa Leone III appellatus est et, sic, antiquam historicam coniunctionem inter gubernium Francicum et Ecclesiam Catholicam denuo stabilivit.[33] Qui Imperium Romanum Occidentale et eius culturalem magnitudinem revivificare conatus est. Caroli Magni filius, Ludovicus I Pius, imperans inter annos 814 et 840, imperium consociatum servavit; nihilominus, Imperium Carolingicum eius morti non superesset. Anno 843, secundum Foedus Virodunense (Francice Traité de Verdun), imperium inter tres Ludovici filios divisum est: Francia Orientalis cum Ludovico Germanico mansit; Francia Media penes Lotharium I evenit, dum Francia Occidentalis penes Carolum II Calvum evenit. Francia Occidentalis fere totam praesentis Franciae aream occupabat et eius praecursoria natio est.[34]

Dynastia Carolingica Franciam usque ad annum 987 regnavit, cum Hugo Capetius, Dux Franciae et Comes Lutetiae, Rex Francorum coronatus est.[35] Cuius posteri —Capetii, Gens Valesia et Gens Burbonia— progressive nationem adunavit per bella et dynasticam hereditatem in Regnum Franciae, quod omnino declaratum est anno 1190 a Philippo II. Francica nobilitas prominens munus obivit plerisque Cruciatis, ut Christianus accessus ad Terram Sanctam restitueretur. Francici milites crucesignati maxima pars continuae auxiliorum copiae per annorum 200 periodon Cruciatarum sic constituebant ut Arabes uniformiter milites crucesignatos فرنج (pronuntiatur franĝ) nuncuparent, quamquam illorum parvum interest si crucesignati venirent e Francia.[36] Francici milites cruciferi linguam Francicam in Levantem etiam importaverunt, quae Civitatum Crucesignatarum lingua franca facta est.[36] Francici equites maximam copiam etiam constituebant in ordinibus Hospitalariorum et Templariorum. Qui ultimi, praesertim, aliquot proprietates tota in Francia possidebant et, saeculo XIII, erant praecipui argentarii Coronae Francicae donec Philippus IV Franciae hunc ordinem anno 1307 abolevit. Expeditio sacra in Albigenses anno 1209 effecta est, ut catharos, haeretici putati, ex austroccidentali praesentis Franciae regione de medio tollerentur. Denique, cathari exterminati sunt et liber Comitatus Tolosanus (Francice Comté de Toulouse et Occitanice Comtat de Tolosa) ad Coronae Francicae terras annexus est.[37]

Ioanna Arcensis in Proelio Aurelianensi.

Carolus IV mortuus est sine herede anno 1328.[38] Secundum Legem Salicam, corona Francica feminae transmitti nequiebat nec stirps regia femineam per stirpem transmitti nequiret.[38] Eapropter, corona Philippo VI Valesio, Caroli IV cosino, transmissa est nec femineam per stirpem Caroli IV nepto[39], Eduardo, qui postea Eduardus III Angliae fieret. Philippo VI rege, monarchia Francica maximum potestatis mediaevalis attigit.[38]

Sed Eduardus III, contra Legem Salicam, sibi iure successionis imperium Franciae esse postulavit, quare Bellum Centum Annorum[40] ortum est inter Angliam et Franciam anno 1337, pridie primae undae Mortis atrae,[41] et duravit usque ad annum 1453. Exacti limites multum per tempora mutaverunt, sed regum Anglorum Francicae proprietates extensae manserunt per decennia. Charismaticis cum principibus, sicuti Ioanna Arcensi et La Hire, potentes redintegrationes pugnae Francicae continentalia Anglorum territoria ceperunt. Ut reliqua Europa, Francia Morte atra valde percussa est; dimidium numeri incolarum Franciae mortuum est hoc in periodo.[42][43] Gens Valesia (1328–1589), incursionibus Ducatus Burgundiae iuvantibus, Helvetiis feliciter propulsavit. Ea de causa postea crebrae querelae inter Franciam et Hispaniam Habsburgensem ortae sunt.

Aevum modernum

[recensere | fontem recensere]
Catharina Medicaea Protestantium cadavera observat post Caedem Sancti Bartholomei, anno 1572, Bellorum religionis culmen in Francia. Francica pictura anni 1880.

Francicum Renascentia magnificum progressum culturalem et primam linguae Francicae normalizationem praebuit, quae lingua publica Franciae et lingua aristocratiae Europaeae fieret. Etiam exarserunt plurimi conflictus militares, Bella Italica nominati, inter Regnum Franciae et potens Sacrum Romanum Imperium. Francici exploratores, sicuti Iacobus Quarterius aut Samuel Camplenius, Franciae terras in America vindicaverunt, quod futuram Primi imperii colonialis Francici (Francice Premier empire colonial français) expansionem paravit. Protestantium surrectio in Europa Franciam in bellum civile, Bella religionis nuncupatum, induxit, quorum notissimus casus fuit Caedes Sancti Bartholomei (Francice Massacre de la Saint-Barthélemy) anno 1572, ubi milia Hugenotorum necati sunt.[44] Edicto Namnetense Protestantibus videlicet asseclis Ioanni Calvini et Hugenotis tolerantiam promissa est, quare status rerum internarum iterum quietus est.

Ludovico XIII regnante, animosus cardinalis Richeliaeus Civitatis centralizationi favit et regalem potestatem corroboravit, cum domesticam potestatem in decennio 1620 tenentes dearmaret. Hic castella dominorum qui centralem potestatem provocaverant systematice ruit et privatae violentiae usum (duella, armorum portationem et privati exercitus possessionem) declamavit. Exeunte anno 1620, Richeliaeus "regium vis monopolium" velut doctrinam stabilivit.[45] Sic, dum cardinalis Richelaeus (1624–42) et suus successor Mazarinus (1642–1661) rebus moderabantur, potestas regiminis centralis aucta est. Bello tricennale (1618–1648) facto Francogallia iterum supremam dominationem militarem atque culturalem nacta est.

Ludovicus XIV, "Rex Solis", Franciae monarcha absolutus fuit et nationem praecipuam potentiam Europeam fecit.

Monarchia suum culmen saeculum XVII attigit. Sic Ludovicus XIV (1661–1715) studio Absolutismi adipiscendi maxime progressit atque successit, cum potentes dominos feudales in Castelli Versaliensis aulicos transformaret. Eo regnante fines Francogalliae incommodo nationum adiacentium fortiter propagatae sunt et fecit Franciam praecipuam Europaeam potentiam; quare Francogalli inimicitias Britanniarum Regni meruerunt; in quod cum confligendo opes regni magis magisque fatigatae sunt; imprimis Belli de successione Hispanica inter annos 1701 et 1713 gesti causa. Sed, natio populosissima in Europa facta est et ingens pondus in continentis civilitate, oeconomia et cultura habuit. Lingua Francica maioris usus lingua facta est diplomatiae, scientiae, litteris et relationibus internationalibus et hoc modo usque ad saeculum XX mansit.[46]

Ludovico XV, Ludovici XIV pronepote, regnante; Francia Novam Franciam et maiorem Indiae Francicae partem amisit post cladem in Bello Septem Annorum, anno 1763 confecto. Nihilominus, Europaeum eius territorium crescere perrexit, insignibus cum adeptionibus, sicuti Lotharingia (1766) et Corsica (1770). Debile impopulareque Ludovici XV gubernium, ob suas pecuniarias, politicas et militares decretiones male excogitatas —non minus quam ob suae domi regiae prodigentiam— monarchiam infamavit, quamobrem indubitabiliter patuerunt Res novae Francicae, quae annos quindecim mortuum post regem acciderent.[47][48]

Res novae Francicae

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Res novae Francicae.

Pecuniaria ob problemata, rex Ludovicus XVI Ordines generales[49] (Francice États généraux) convocavit, congregatis tribus regni stamentis[50] Maio anni 1789, ut proponerentur solutiones gubernio. Desperatam per rem, Ordinis tertii (Francice Tiers état) legati Conventum nationalem (Francice Assemblée nationale) constituerunt, quod Rerum novarum Francicarum ortum indicat. Agricolae operariique itaque gradatim ad egestatem redacti sunt, simul cives urbani libertatem rerum suarum libere gerendarum expetiverunt quasi postulaverunt. Incursus in Bastiliam die 14 Iulii 1789 factus tamquam impulsus initiale fuit rerum novarum Francicarum exarsarum interitique monarchiae Francogallicae. Ineunte Augusto 1789, Conventus nationalis constituens nobilitatis privilegia abolivit,[51] sicuti personalem servitutem et exclusiva venationis iura. Per Declarationem iurum hominis (Francice Déclaration des droits de l'homme), die 27 Augusti anni 1789, Francia iura fundamentalia hominibus stabilivit. Declaratio naturalia libertatem, proprietatem, securitatem et impedimentum contra oppressionem inexstinguibiliaque hominis iura aestimat. Libertas exprimendi et imprimendi declarata est et arbitrariae custodiae prohibitae sunt. Etiam aristocraticorum privilegiorum destructionem sollicitavit et libertatem et iurum aequalitatem omnibus hominibus non minus quam accessum ad publica munera secudum ingenium et haud secundum nativitatem nuntiavit.[52]

Expugnatio carceris Bastiliae anno 1789, unus praecipuorum eventuum in Rebus novis Francicis.

Novembre anni 1789, Conventus omnia Ecclesiae Catholicae Romanae bona publicare vendereque decrevit, quae erat maximus proprietarius in natione erat. Iulio anni 1790, Constitutio civilis cleri (Francice Constitution civile du clergé) Ecclesiam Catholicam Francicam denuo ordinavit, tollenda Ecclesiae auctoritate recipendorum tributorum alias inter res.[53] Quae res magnam indignationem in Franciae partibus causaverunt, quod ad bellum civile finem annos postea habiturum induceret. Quamquam rex Ludovicus XVI adhuc satis favoris populi habebat, calamitosa eius fuga in Varennas (Iunio anni 1791) rumores ut is suas politicae salutis spes in peregrinae invasionis ambitu firmaret probare videtur. Quamobrem, eius fides sic labefacta est, ut monarchia dissoluta et instituta res publica sensu stricto crescens possibilitas facta sint.[54]

Die 10 Augusti anni 1792, irata turba regiam regis Ludovici XVI periclitata est, qui ad Conventum legislativum (Francice Assemblée législative) confugit.[55][56] Borussus exercitus in Franciam Augusto anni 1792 invasit. Ineunte Septembre, Parisienses, propter Virodunum a Borusso exercitu occupatum et propter contrarevolutionarios motus Septentrionali in Francia irati, inter 1000 et 1500 captorum interfecerunt cum impetum facerent Parisienses in carceres. Conventus et concilium urbis Lutetiae inepta continendo huic sanguinis effusioni videbantur.[55][57] Conventio nationalis (Francice Convention nationale), primis comitiis per suffragium universale masculinum[55] die 20 Septembris anni 1792 electa, Conventui legislativo successit et, die 21 Septembris, monarchiam abolevit, declaranda Prima re publica Francica. Quondam rex, Ludovicus XVI, de perduellione damnatus est et guillotiniana machina Ianuario anni 1793 necatus est. Francia Angliae atque Rei Publicae Batavae Novembre anni 1792 et Hispaniae Martio anni 1793 bellum decrevit; vere anni 1793, Austria, Britanniarum regnum et Res publica Batava in Franciam invaserunt; Francia "rem publicam sororem" in "Re publica Moguntina" (Theodisce Mainzer Republik) creavit.[58]

Napoleo et saeculum XIX

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Primum Imperium Francicum.
Napoleo Bonapars et suus Magnus Exercitus (Francice Grande Armée).

Napoleo die 9 Novembris 1799 omnium rerum in Re publica potitus est, cum Primus consul et deinde Imperator Primi Imperii Francici (inter annos 1804 et 1814/1815) factus esset. Secutis bellis ab Europaeis monarchiis contra Rem publicam gestis, Europaeorum foederum iuncturae bellum Imperio Napoleonico declaraverunt. Francici exercitus, attamen, pleramque Europam continentalem celeribus victoriis subegerunt, sicuti in proeliis Ienensi aut in apud Slaucoviam. Familiae Bonapartis membra aliquibus regnis nuper ortis monarchas nominata sunt.[59] Istae victoriae ut maxima optabilia et res novae revolutionariae —talis mensura metrica, Codex Napoleonicus et Charta hominis ac civis iurum— per totum orbem terrarum expansa essent induxerunt. Post calamitosam Expeditionem Russicam et Europaearum monarchiarum impetum contra Francicum gubernium, Napoleo victus est et monarchia Burbonica restaurata est. Propemodum millio Francicorum per Bella Napoleonica interfecti sunt.[59][60]

Brevem post domitionem ex exsilio, Napoleo denique victus est die 18 Iunii 1815 in Proelio Waterlooënsi. Quo anno, in Europa in Consilio Vindobonense ordo gentium ac populorum restitutus est. Verum monarchia Francica reimposita est. Ludovicus XVIII Burbonicus rex Franciae creatus est, constitutionalibus cum limitationibus. Eruptis tumultis Rerum novarum mensis Iulii anni 1830, Gens Burbonia demum potestate amota est, quod Monarchiam Iulii peperit, quae duravit usque ad 1848, cum Secunda res Publica Francica proclamata est, in ambitu Rerum novarum anni 1848. Servitudinis et suffragii universalis masculini abolitio, promulgata breviter per Res novas Francicas, denuo promulgata est anno 1848.[61]

Anachronica tabula territoriorum quae aliquando Imperii colonialis Francici pars fuerunt.

Anno 1852, praeses Rei publicae Francicae Napoleo III Bonaparte, Napoleonis I adelphideos[62], Secundi Imperii Francici imperator Napoleo III proclamatus est. Qui interventus peregre multiplicavit, praesertim in Crimaea, in Mexico et in Italia, quod induxit in Ducatum Sabaudiae et Comitatum Nicaeënsem—tunc Regni Sardiniae partem— ad Franciam adiunctos. Napoleo III amotus est post cladem in Bello Germano-Francico anno 1870 et eius regimen substitutum est pro Tertia Re Publica.[63]

Eo fere tempore, in Europa duae factiones contrariae ortae sunt: ad unam partem, Foedus triplex (Theodisce Dreibund, Hungarice Hármas szövetség et Italice Triplice alleanza) —anno 1879 imperium Germanicum atque imperium Austro-Hungaricum se foedere iunxerunt; mense Maio 1882 Italia quoque pars eius facta est)—; ad alteram partem, Confoederatio triplex (Francice Triple-Entente, Anglice Triple Entente et Russice Тройственная Антанта) —quae ex Francogallia, Regnis Unitis atque Imperio Russo constitit—, vigens inter annos 1894 et 1907.

Francia terras subactas coloniales aliis modis habebat ex ineunte saeculo XVII; sed, saeculis XIX et XX, eius imperium coloniale universum transmarinum plurimum patebat et factum est secundum maximum imperium, solum post Imperium Britannicum. Inclusa Francia metropolitana, tota area penes Francogalliae paene tredecim milliones chiliometrorum quadratorum inter decennia 1920 et 1930 sive 8,6% areae totius orbis terrarum attigit.[64] Nuncupata Pulchra Epocha (Francice Belle Époque), saeculi commutatio periodus optimismo, regionali pace, oeconomica prosperitate ettechnologicis, scientificis culturalibusque innovationibus picta fuit. Anno 1905, publicus saecularismus officialiter constitutus est.[65]

Saecula XX et XXI

[recensere | fontem recensere]
Francici pedites in Primo bello mundano (colloquialiter nuncupati Francice poilus, scilicet "hirsuti") maximum necum numerum inter Alligatos seu Foederatos in Primo bello mundano.
Adolfus Hitler et sui generales cum Turri Eiffeliana in ima post Proelium Franciae, per Secundum bellum mundanum.

Francia membrum Confoederationis triplicis (Francice Triple-Entente, Anglice Triple Entente et Russice Тройственная Антанта) —quae ex eadem, Regnis Unitis atque Imperio Russo consistebat— erat cum Primum bellum mundanum (inter 1914 et 1918) exarsit. Parva septentrionalis Franciae pars occupata erat, sed denique Francia et suae civitates foederatae victoriam adeptae sunt contra Imperia centralia, ingente cum humana materialique aerumna. Primum bellum mundanum 1,4 milliones Francicorum militum interfectorum sive 4% omnium incolarum reliquit.[66] Inter 27% et 30% conscriptorum militum e 1912 ad 1915 interfecti sunt.[67] Interbelli anni vehementibus internationalibus discordiis et socialium reformationum —de feriis laboralibus, diebus negotiosis horarum octo, feminis in gubernio, etc...— serie a gubernio Frontis popularis (Francice Front populaire) introducta depicti sunt.[68]

Anno 1940, per Secundum bellum mundanum, Francia a Germania nazistica occupata est, quamquam Linea Maginot inter annos 1930–1940 exstructa erat ad evitandam ipsam occupationem. Exercitus Germanici die 10 Maii 1940 terras ad occidentem Germaniae celeriter occupaverunt. Iam mense Iunio Lutetiam asecuti sunt. Die 22 Iunii 1940, respublica Francica assentiri coacta est. Quamobrem Francia metropolitana divisa est in partes duas: zonam occupationis Germanicae ad aquilonem conversam et Franciam Viciacensem, despoticum regimen nuper creatum in meridie et nazisiticorum civitas neurospastica; dum Francia libera in exsilio recta et a Carolo de Gaulle ducta, creata est Londinii.[69] E 1942 ad 1944, propemodum 160 milia Francicorum civium —inclusis propemodum 75 millionibus Iudaeorum—[70][71][72] in campos exterminatorios et castra carceralia Germaniae et Poloniae occupatae deportati sunt.[73] Die 6 Iunii anni 1944, Foederati seu Alligati in Normanniam invaserunt et, in Augusto, invaserunt in Provinciam. Insequenti anno, Alligati seu Foederati et Repugnatio Francica Potestates axis vicerunt et, Lutetia a Germanis recuperata, et suverenitas Francica restaurata est, constituta Administratione temporanea Rei Publicae Francicae (Francicis siglis GPRF).[74]

Haec administratio fundamenta novo constitutionali ordini statuit qui Quarta Rem Publicam Francicam peperit. Quae mirum florem oeconomicum —Francice les Trente Glorieuses nuncupatum— passa est. Francia una fuit apud civitates Consociationem ex pacto Atlantico Septentrionali anno 1949 condentes. Coloniae Francicae post annum 1945 uno corde libertatem expetiverunt. Francia dominatum Indosinae recuperare conata est, sed a Consociatione pro libertate[75] (Vietnamice Việt Nam Ðộc Lập Ðồng Minh Hội seu breviter Việt Minh) anno 1954 in Proelio Dienbienphuensi[76] victa est. Solum aliquibus post mensibus, Francia alio anticoloniali conflictū obviam fuit in Algerio, tunc amplius millionis colonorum Europaeorum domo,[77] qui nationem divisit et paene eam in subitaneam rerum conversionem et in bellum civile induxit.[78] Anno 1956 Marocum et Tunisia se liberas res publicas esse declaraverunt. Anno 1958, debilis instabilisque Quarta Res Publica Quintam Rem Publicam peperit, quae roboratum Praesidiatum inclusit.[79] Finito bello independentiae (inter annos 1954 et 1962 durante), Algeria se oppressione Francogallica liberavit.

Carolus de Gaulle praeses Quintae Rei Publicae ex anno 1958 usque mensem Aprilem 1969 mansit. De Gaulle eo tempore rei publicae profuit eique prudenter praesidebat: veterem gloriam Francogalliae atque statum eius imperii mundani restituere in animo habuit; quare rem publicam suam bombis atomicis instruxit. Interfuit eius etiam reconciliatio cum Germanis, quo ex motu demum Unio Europaea orta est.

Parlamenti Europaei sedes Argentorati.

Francia una evolutissimas apud oeconomias in toto orbis terrarum mansit, sed aliquot oeconomicis crisibus occurrit, quae magnis inopiae quaestus indicibus et debiti publici incrementum attulerunt. Exeunte saeculo XX et ineunte saeculo XXI, Francogallia supranationalis Unionis Europaeae evolutionem praecurrit cum Foedus Traiecti Mosae ictum, Unionem Europaeam creaturum, anno 1992 obsignavisset et Euronis terram anno 1999 constituisset et Foedus Olisipone ictum anno 2007 obsignavisset.[80] Natio quoque in Consociationem ex pacto Atlantico Septentrionali gradatim redintegrata est et, ex illo tempore, pleraque bella participavit quibus haec consociatio favit.[81]

Ex impetibus contra ferriviam metropolinam Parisiensem anno 1995 factis, Francia a globis tromocraticis islamicis sporadice impugnata est, praesertim praestant impetus factus contra diarium Charlie hebdo Ianuario anni 2015, qui maximas tumultuationes per vias (cum 4,4 millionibus hominum) attulit,[82][83] et impetus Lutetiae Novembri anni 2015 facti, qui 130 mortes attulerunt. Qui mortiferrimi impetus Francico in territorio e Secundo bello mundano[84][85] et mortiferrimi in Unione Europaea ex impetibus Matriti die 11 Martii 2004 factis[86] fuerunt.

Geographia physica

[recensere | fontem recensere]
Satellitalis imago Franciae metropolitanae.
Campus Munitus cum Rupe Albā in abscedentiā, monte altissimo in Unione Europaeā.
Si plus cognoscere vis, vide etiam Corsica.
Si plus cognoscere vis, vide etiam Martinica.
Si plus cognoscere vis, vide etiam Guadalupia.
Si plus cognoscere vis, vide etiam Guiana Francica.
Si plus cognoscere vis, vide etiam Reunio.
Si plus cognoscere vis, vide etiam Index fluminum Franciae.

Francia hexagonalis (qui autem de geographiā Corsicae, Martinicae, Guadalupiae, Guianae Francicae, Reunionis, regionumque aliarum longinquarum legere velit sub illis lemmatibus quaerat), chiliometra quadrata fere 547 030 magna, est terra plerumque humilis in zona orbis terrarum temperata sita. E planitie latissimā constituitur quae a Baionā sub Pyrenaeis Atlanticis et praeter fines Hispanicos usque ad Argentoratum, a Rheno inferiori irrigatum Germaniamque observans, patet. Haec planities iugis magnis obliquis interrumpitur. Regio geologica ex amplis alveis sedimentariis (Parisiensibus, Aquitaniensibus) atque veteribus montibus valde erosis (massā Armoricanā, Vosego, Massā Mediā) conficitur. Regio omnis lateribus euronotulis confinitur montibus excelsioribus, videlicet Alpibus occidentalibus et Pyrenaeis. Hi super Aquitaniam eminent, illas autem a Massā Mediā Vallis Rhodani dividit. Summatim excellunt montes Alpes, Arduenna, Mons Cebenna, Mons Forensis, Iura, Pyrenaei et Vosegus. Corsica iuxta litus Mediterraneum est.

Tota terrestris Franciae area, cum praefecturis et territoriis transmarinis (exceptā Terrā Adeliae[87]) chiliometra quadrata 674 843 est, 0,45% totius areae terrestris. Nihilominus Francia secundam maiorem zonam oeconomicam exclusivam in toto orbe terrarum possidet,[88] quae chiliometra quadrata 11,035 milliones, 8% superficiei totius omnium zonarum in toto orbe terrarum, comprehendit et solum superatur a Civitatibus Foederatis (chiliometra quadrata 11 351 000) et zonam Australiae (chiliometra quadrata 8 232 000) superat.

E finibus Franciae boreo-orientalibus, oportet inter fluvios imprimis enumerare Rhenum qui ex Alpibus Helvetiae oriens et ad boream versus regiones Francicas Alsatiam et Lotharingiam a Badeniā-Virtembergiā Germaniae dividit, unde per Germaniam boreo-occidentalem et Nederlandiam in mare Germanicum effunditur. Tributarium habet Mosellam, cuius fons in monte Vosego reperitur. Spinalium pagosque Lotharingiae alluit et mox in fines Germaniae pergens cum Rheno iungitur ad urbem quae de hac re nomen Confluentes habet. Inde ad occidentem versus flumina duo e Franciā orta per Belgiam et Nederlandiam in mare Germanicum seriatim effluunt, videlicet Mosa quae villam Sedensem alluit, Scaldis quae Cameracum Valencenasque, duo insuper litora Flandrica attingentes, Isera apud Castellum Menapiorum orta, Agnio apud fanum S. Audomari. Huius ostium est in litore Flandrico Francico, illius autem in litore Flandrico Belgico.

Fluminum quae litora Francica attingunt et in Oceanum Britannicum effluunt Quantia et Alteia borealissima sunt, sed et modestiora; quibus succedit Samara, Picardiae flumen maximum, ad cuius ripas stant fanum Sancti Quintini in Viromandia, Ambianum (olim Samarobriva, quod nomen Gallice "pons Samarae" significat) et Abbatis Villa. Per Normanniam superiorem defluunt Brisella et Arcae flumen Manicamque attingunt, haec prope urbem Deppas, illa iuxta Ultrisportum. Mox flumen multo longius nomine Sequana (prope Divionem ortum) litora septentrionalia inter Honnefluctum et Franciscopolim attingit, urbibus Bario, Novigento, Lutetiā, Surisnā, Burgivalle, Medantā. Rothomago lotis, tributariis Axonā, Matronā, Esiā vel Isarā, Eburā, Icaunā receptis. Denuo inter flumina minora per Normanniam Inferiorem in Manicam defluentes Olinam nominare oportet, fluvium Sagiorum et Cadomi.

Litora Oceani Atlantici attingunt flumina Britanniae Minoris Alaunus et Blavetum, illa per aestuarium Brestiae, hae iuxta urbem Orientem, et insuper Vicinonia quae urbem Redonum tangit.

Longissima apud flumina viginti in Franciā excellunt Liger, Sequana, Rhodanus, Garunna, Maroni (in Guianā Francicā), Matrona, Mosa, Oltis, Duranius, Arar, Dubis, Mana (in Guianā Francicā), Elaver, Carantonus, Tarnis, Vigenna, Wiapoco (in Guianā Francicā), Carus, Axona et Druentia.

Clima

[recensere | fontem recensere]
Franciae metropolitanae climatum tabula (Francice) sine Corsicā.

Franciae metropolitanae clima valde afficitur Anticyclone Accipitrum sed etiam Floridae Flumine, sicuti reliqua Europa Occidentalis,[89] regionalibus sive localibus cum variationibus satis evidentibus. Francia metropolitana aliquot climatica ponderis incommoda passa est: tempestates (tales decembris anni 1999 7% arborum omnibus in silvis Francicis stratae sunt[90]), dies caniculares (tales anni 2003 in Europā 15 000 mortuorum necaverunt[90]), incendia et inundationes.

Clima oceanicum strictum evidentissime ab occidente discriminari solet.[91] Quod e Flandriā in Vasconiam patet, litorali super laciniā aliquot chiliometrorum decusses amplā (cuius limes definiendo difficilis est), angustiore et a septentrione et a meridiē, sed ampliore in Britanniā Minore, quae paene tota hoc climate afficitur. Clima oceanicum Aquitanum austroafricum calidiua est quia est meridionalius.[92] Litorum septentrio-occidentalium cluma oceanicum sed frigidius climate oceanico Aquitano; ibi ventorum occidentalium vis valde maior est. Planitiei clima oceanicum degradatum, in centro septentrionali situm, aliquando "Parisiense" nuncupatur, quia circiter fluenti Parisiensis (Francice bassin parisien) proprium est, cui clima oceanicum magis tenuiter mutatur. Clima semicontinentale a septentrione orientali et a centro orientali (in Alsatiā; planitiebus Araris aut medii Rhodani; planitiebus Delphinatūs, Arverniae aut Sabaudiae) vicissim subdividitur et possidet characteres adhuc mutatiores propter montanarum molium vicinitatem. Clima semicontinentale meridionale climate calido distinctum et in Vallis Rhodani planitiebus, circum Lugdunum, et in planitiebus Pagi Forensis[93] (Francice Forez) est. Limane[94] seu Limania[94] (Francice La Limagne et Occitanice Limanha) et regio circum Augustonemetum idem clima propter effectum Föhn geographicumque locum in mediā Franciae meridiē experiuntur. Clima semicontinentale orientale territorio e Burgundiā usque ad Arduennam adest. Denique, clima alpinum praecipue locis superioribus in Alpibus, Pyrenaeis, Montibus Arverniensibus (Francice Massif central), Vosego, Iurā et montibus Corsicis adest.

Pleraque Francia transmarina (Francice France d'outre-mer) ad climata tropica (magnis cum dissimilitudinibus)[90] redigitur; quibus addenda sunt clima aequinoctiale Guianae Francicae[95], clima subarcticum Insularum Sancti Petri et Miquelonensis[96] et climata oceanicum et polare[97] Terrarum australium antarcticarumque Francicarum.

Temperatura media in Franciā 0,1 ºC mediocriter pro decennio per saeculum XX auxit.[90] Die 28 Iunii, Veiranecis, thermometrum 46 ºC attigit, quod est maxima temperatura absoluta in Franciā metropolitanā postquam sunt tabulae.[98]

Conservatio circumiectorum

[recensere | fontem recensere]

Rei publicae administratores aliquibus e decenniis problematibus oecologicis obviam ire conantur. Saeptis naturalibus (Francice réserves naturelles) et silvis publicis (Francice parcs nationaux) ex anno 1967 consaepta naturalia regionalia (Francice parcs naturels régionaux)[99] additae sunt, quae naturale culturaleque patrimonium conservationem et existimationem coniungunt[100] et 15% territorii Francici anno 2018 tegebant.[101] Procurationes aquae (Francice agences de l'eau) sex institutae sunt ad gerendas protegendasque opes aquae hac in natione.[102][90]

Rete Natura 2000 loca naturalia aut seminaturalia in Unione Europaeā cum magnā patrimoniali praestantiā propter faunam et floram excelsas quas continent congregat. Decembre anni 2018, rete Natura 2000 in Franciā 1779 locorum habebat, e quibus 212 loca marina sunt et quae comprehendunt:

Tota superficies 200 364 chiliometrorum quadratorum lata est, 12,9% superficiei terrestri metropolitanae (sive milliones septem hectarearum) et 33% superficiei in zonā oeconomicā exclusivā (sive 12,3 milliones hectarearum) repraesentans.[103][104][105][106]

Aestuarium Girundia discribitur consaeptum naturale marinum et ad rete Natura 2000 pertinet. Sinistra ripa ad consaeptum naturale regionale Meduli[107] (parc naturel régional du Médoc) pertinet. 635 chiliometrorum quadratorum latum, vastissimum aestuarium in Europā est.[108]

Civilitas

[recensere | fontem recensere]
Regia Burbonia (Francice Palais Bourbon), Coventi nationalis (Francice Assemblée nationale) sedes.
Emmanuel Macron, Praeses Rei publicae Francicae.

Praesens Constitutio, Quintae Rei Publicae, per referendum die 28 Septembris anni 1958 probata sunt. Quā probatā, munus Praesidis Rei Publicae auctoritatem super potestate exsecutivā valde firmavit,[109] quae a Primo Ministro et a Gubernio antea repraesentatur. Quod Praesidem verum Potestatis Exsecutivae legatum constituit quantum ad Parlamentum attinet. Secundum Constitutionem, Praeses suffragio directo uni quinquennio (in principio tempori annorum septem) eligitur. Praesidis arbitrium constantem usum et Rei Publicae procuratorum aequabilitatem confirmat. Praeses Primum Ministrum designat, qui Ministrorum Consilium praesidet, copias militares ducit et foedera paciscitur. Ministrorum Consilium a Praeside nominatur, Primo Ministro proponente. Hoc gubernii genus res publica semipraesidentialis nuncupatur.

Coventus nationalis (Francice Assemblée nationale) praecipuum legisferum corpus. Cuius deputati 577 uni quinquennio directe eliguntur et omnia subsellia suffragio singulis comitiis eliguntur. Altera camera Senatus (Francice Sénat) est, cuius senatores 321 comitiali a collegio (per suffragium indirectum) eliguntur et suum munus novem annos servant. Tertia Senatūs pars in annos tres renovatur. Legisferae Senatūs potestates limitatae sunt et Conventus nationalis decretorium iudicium facit si accidit disceptatio ambas inter cameras. Gubernium maxime parlamentarios apud diurnos actūs valet. Praeterea, est Consilium constitutionale (Francice Conseil constitutionnel),[110] membra novem habens, quod legum constitutionalitatem observat et de contentionibus decernit. Francici cives omnes homines annos duodeviginti aut amplius nati sunt.

Politica externa

[recensere | fontem recensere]
Francicae repraesentationes in toto orbe terrarum. Viride Francia; caeruleo nationes ubi Francia ambasciatas habet; cano alia territoria.

Abusque Generali Carolo de Gaulle praeside (inter annos 1958 et 1969), Francica politica externa independentiae voluntate, praesertim a Civitatibus Foederatarum, depingitur;[111] quamobrem, Francia arma nuclearia evolvit et e manipulis integratis de CFAS inter annos 1966 et 2009 decessit.[111]

Francicarum ambasciatarum rete tertium maximum in toto orbe terrarum est, cum ambasciatis 156 et consulis sedibus 97 per continentes quinque.[112] Francia civitates ad progressionem nitentes praecipue Africas, adiuvat. Officiale auxilium pro progressione 0,36% productūs nationalis generalis Francici anno 2014 repraesentabat, qui minor quam Britannicus aut Germanicus est.[113]

Iura humana

[recensere | fontem recensere]
Res publica Francica in Declaratione iurum hominis et civis anni 1789 fundata est.

Respectū iurum humanorum et consociationis cum corporibus Chartae internationalis iurum humanorum, quae Commissum Iurum Humanorum includunt, Francia Pactionem internationalem de iuribus oeconomicis, socialibus et culturalibus; Pactionem internationalem de iuribus civilibus et politicis; Conventionem internationalem de abrogandā omniformi discriminatione rassisticā; Conventionem de abrogandā omnis generis discriminatione mulierum; Conventionem contra torturam, alteram atrocem, inhumanam seu humiliantem tractationem seu poenam; et Conventionem de iuribus impuberum obsignavit et sanxit. Alterā ex parte, Pactionem de iuribus hominum invalidorum solum obsignavit sed non sanxit, dum Francia de Conventione internationali de protegendis hominibus omnibus a decessione coacticiā non refert et Pactionem internationalem de omnium peregrinorum operariorum eorumque familiarium iuribus protegendis nec obsignavit nec sanxit.[114]

Vires armatae

[recensere | fontem recensere]
see description
Francicarum rerum militarium exempla. Dextrorsus ex apice laevo: nuclearis navis aëroplanigera Carolus de Gaulle; a aëroplanum insectatorium Dassault Rafale; Francici Venatores Alpini (Francice Chasseurs Alpins) valles Afganicae provinciae Kapisae (Darice et Afganice کاپيسا) explorantes; autocurrus armatus Leclerc.

Vires armatae Francicae seu Exercitus Francicus (Francice Forces armées françaises seu Armée française) potestatem exsecutivam in Praeside Rei publicae Francicae, Ducis exercituum (Francice Chef des Armées) munus habente, conglobant. Nihilominus Constitutio Francica gubernium (scilicet, ministeria exsecutiva, quae haud necessarie ad Praesidis factionem politicam pertinent) publicis, civilibus et militaribus viribus armatis uti sinit. Ministerium Exercituum (Francice Ministère des Armées), ex anno 2017 a Florentiā Parly gestum, pro pecuniae praestatione, opium assignatione et operationibus spondet.[115] Vires armatae Francicae primae sunt quae nationalismum in Rebus novis Francicis foverunt, quia nationalismus se vilior et efficacior Civitati quam copiae mercennariae monstravit.[116]

Cum 215 000 militorum suo munere, Francia in praesenti maxima potentia militaris intra Unionem Europaeam et tertia maxima intra CFAS est. Cuius copiae in Asiā occidentali[117] et totā Africā[118] agunt.

Vires armatae Francicae dividuntur in ramos quinque, qui sunt:

Divisio administrativa

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Tabula administrativa Franciae.
Francicarum regionum duodeviginti tabula geographica.

Ex anno 2016, Francia in duodeviginti administrativas regiones (Francice régions) praecipue divisa est: regiones tredecim in Franciā metropolitanā (inclusā collectivitate territoriali Corsicā)[120] et quinque trans maria.[121] Regiones divisae sunt vicissim in unam et centum praefecturas (Francice départements), quae praecipue litterarum ordine dispositae sunt. His numeris numeri cursuales adaequant et olim notacula eis usa sunt. Apud unam et centum praefecturas Francogallicas, quinque —Guadalupia, Guiana Francica seu Gallica, Martinica, Reunio, Maiota— regiones et quoque praefecturae transmarinae (Francice départements et régions d'outre-mer seu DROM) sunt, quae eodem statū quam praefecturae metropolitanae fruuntur et integrales Unionis Europaeae partes sunt.

Una et centum praefecturae in circumdaria (Francice arrondissements) 335 subdivisae sunt, quae vicissim in cantones (Francogallice cantons) 2054 subdivisa sunt.[122] Hi cantones etiam divisi sunt in communia (Francice communes) 36658, quae sunt municipia electo cum consilio municipali.[122] Communia tria —Lutetia, Lugdunum, Massilia— in circumdaria municipalia (Francogallice arrondissements municipaux) 45 subdivisa sunt.

Regiones, praefecturae et communia omnia collectivitates territoriales (Francogallice collectivités territoriales) nuncupantur; scilicet, haec conventūs locales non minus quam potestatem exsecutivam possident. Circumdaria et cantones mere administrativae divisiones sunt. Nihilominus, non semper hoc modo fuere. Usque ad annum 1940, circumdaria collectivitates territoriales electo cum conventū erant, sed a Regimine Viciacensi ad tempus amota et modo terminali a Quartā Republicā anno 1946 abrogatae sunt.

Territoria et collectivitates transmarina

[recensere | fontem recensere]
Terrae Rem publicam Francicam constituentes.

Praeter regiones duodeviginti et praefecturas unam et centum, Res publica Francica collectivitates transmarinas quinque —Polynesiam Gallicam, Sanctum Bartholomaeum, Sanctum Martinum, Sanctum Petrum et Miquelonem, Uveam et Futunam—, unam sui generis collectivitatem —Novam Caledoniam—, unum territorium transmarinum (Francogallice territoire d'outre-mer seu TOM) —Terras australes antarcticasque Francicas— et unam insularem possessionem in Oceano Pacifico —Insulam Clippertonensem— habet.

Collectivitates et territoria transmarina Rei publicae Francicae, sed non Unioni Europaeae aut eius fiscali areae (excepto Sancto Bartholomaeo, qui e Guadalupiā anno 2007 secessit) intersunt. Collectivitates Pacifici Polynesiae Gallicae, Uvea et Futuna, Nova Caledonia franco CFP[123] (Francogallice franc CFP) uti pergunt, cuius valor stricte ei euronis conexus est. Immo vero, regiones transmarinae quinque franco Francico utebantur et nunc eurone utuntur.[124]

Nomen Constitutionalis status Caput
Insula Clippertonensis[125] Civitatis privata possessio penes directam auctoritatem Gubernii Francogallici. Sine incolis
Polynesia Gallica[126] Pagus transmarinus designata (Francogallice pays d'outre-mer sive POM), statum eundem habet quam collectivitas transmarina. Urbs Papeetensis[127]
Terrae australes antarcticaeque Francicae Territorium transmarinum (Francice territoire d'outre-mer sive TOM) Portus Francicorum[128][129]
Nova Caledonia Collectivitas Sui generis Numea[130]
Sanctus Bartholomaeus[131] Collectivitas transmarina (Francice collectivité d'outre-mer sive COM) Gustavia
Sanctus Martinus Collectivitas transmarina (Francice collectivité d'outre-mer sive COM) Marigot
Sanctus Petrus et Miquelo[132] Collectivitas transmarina (Francice collectivité d'outre-mer sive COM). Adhuc collectivitas territorialis allusa. Oppidum Sancti Petri
Uvea et Futuna[133] Collectivitas transmarina (Francice collectivité d'outre-mer sive COM). Adhuc territorium allusa. Mata Utu

Demographia

[recensere | fontem recensere]
Franciae spissitudo incolarum per pagum (Francice arrondissement). Praecipua urbana territoria visibila sunt, praesertim Lutetia (in centro a Septentrione), Insulae (a Septentrione), Massilia (inter meridiem et orientem) et Lugdunnum (in centro inter meridiem et orientem).

Aestimato cum numero incolarum 64 millionum,[134] Francia sita est vicesimo primo loco secundum numerum incolarum in toto orbe terrarum.[135] Territoria urbis maiore cum numero incolarum Lutetia, Lugdunum, Tolosa, Insulae, Burdigala, Nicaea, Portus Namnetum, Argentoratum, Condate Redonum sunt. Francia demographicum incrementum naturale (migrationem excludens) maius passa est quam pleraeque Unionis Europaeae nationes et anno 2003 causa fuit maioris partis huius incrementi naturalis consociatas apud has nationes. Anno 2008, aestimata natalium index 1,273 filiorum pro feminā erat —Francia est loco secundo secundum fecunditatem in Europā, post Hiberniam—[136] et demographici incrementi index 0,574% erat.[134] Aestimatus purus migrationis index positivus est anno 2008, 1,48 migratorum pro 1000 incolarum.[134] Anno 2006, Institutum nationale statisticae et studiorum oeconomicorum seu INSEE 4,9 milliones immigratorum, scilicet 8% omnium incolarum, Franciam incolere aestimavit. Quia pueri immigratoribus e parentibus Francogallicā in terrā nati Francici putantur, civium peregre oriundorum numerus 6,7 milliones (secundum aestimationem anni 1999), scilicet 10% omnium Francicorum incolarum, erat.

Ethnographia

[recensere | fontem recensere]

Praehistoricis ex aevis, Francia copulatio commercii, migrationum, occupationum est. Praecipui greges ethnici quattuor in Franciā sunt: Praeceltae, Celtae, Latini, Germani (Franci, Visigothi, Burgundiones, Viccingi). Has "historicas" ob gentes, novi populi in Franciam e saeculo XIX immigravere: Belgae, Itali, Hispani, Lusitani, Poloni, Dacoromani, Graeci, Iudaei ab Europā Orientali et Barbariā, Arabes ac Mazaces a Barbariā, Nigricolores a Franciā et Seres apud alios. 40% incolarum Francicorum migratoriis ab his gregibus originem trahere -disparibus proportionibus- aestimantur, quod Franciam unam Europaeas apud civitates ethnice diversiores facit, non obstante usitatā stereotypiā Franciae sicuti nationis Gallicae. Nihilominus, Europaeorum populorum integratio facilior quam haud Europaeorum populorum fuit, quod culturales obices et discrimen sociale causavit.

Linguae

[recensere | fontem recensere]
Diffusio linguarum regionum in Francia.

Lingua Francogallica seu lingua Francica ex Francicā mediaevali progressa est, quā Medio Aevo incolae regionis hodiernae Insulae Franciae locuti sunt. Ut reges Franciae imperium protenderent, sic lingua Francogallica diffusa est. Iam anno 1539 Franciscus I rex constituit ut lingua Francogallica sit unica regni sui lingua publica. Nihilominus, saeculo duodevicensimo exeunte, tantum fere media regi subiectorum pars Francogallice locuti sunt.[137] Rebus novis Francicis confectis, linguae regionales publice oppugnatae sunt; anno 1951 demum per Legem Deixonne (Francice Loi Deixonne) ut linguae regionales docerentur concessum est.[138] Etiam his diebus, articulo altero constitutionis anni 1958 constitutum est ut lingua Francica sit unica publica reipublicae lingua. Non solum est lingua in Franciā passim adhibita, sed etiam instrumentum culturae Francicae in toto orbe terrarum. Linguae regionales propter migrationes et nimiam linguae Francogallicae gravitatem (etiam in mediis commonicationis socialis) periclitantur. Francia Europaeam de linguis regionalibus ac minoribus Chartam quidem subscripsit, pactum tamen non sanxit, quod partes chartae cum constitutione Franciae non conveniunt. Ab anno 2008, linguae regionales in articulo 75-1 constitutionis Franciae hereditas culturalis dicuntur.[139]

Linguae regionum in Francia sunt

Religiones

[recensere | fontem recensere]
Notre-Dame de Reims façade, gothic stone cathedral against blue sky
Ecclesia cathedralis Remensis cathedralis Catholica Romana est ubi Reges Franciae usque ad annum 1825 coronati sunt.

Francia est res publica laicistica, id est: civitas et religiones plane separatae sunt. Cum a magistratibus nulla de religionibus fidelibusque indicia colligantur, numeri eorum, qui singulis religionibus adhaerent, non nisi taxatione circumscribi possunt. Indicia communitatum religiosarum inter se saepe valde differunt, quare etiam numeri sequentes non nisi cautelā tractandi sunt. Secundum periodicum Le Monde des religions, 51 centesimae Francogallorum se esse Catholicos, 31 centesimae nulli religioni adhaerere, fere 9 centesimae Musulmanos, 3 centesimae se esse Protestantes affirmant. Paene omnes ecclesiae Protestantes Franciae, quarum Ecclesia Reformata Franciae (Francice L’Église réformée de France) est maxima, in Foederatione Protestanticā Franciae (Francice Fédération protestante de France) collaborant. Fere 1 centesima incolarum se Iudaeos esse confitentur. Ex his indiciis, sequitur in Francia esse 32 milliones Catholicorum, 5.7 milliones Musulmanorum, 1.9 milliones Protestantium et 600 000 Iudaeorum, praeterea 20 milliones hominum, qui nulli religioni adhaerent. 6% quaesitorum alia vel nihil dicunt. Catholicorum, ut ex quaestionibus concluditur, tantum parva pars re verā inter credentes numerari potest vel liturgias frequentat, sed contra sunt etiam, qui traditionem Catholicam cum magno rigore ac diligentissime sequantur. Praeterea sunt in Franciā plus quam decies centena milia hominum, qui Ecclesiis Orthodoxis aut Orthodoxis Orientalibus adhaerent, fere 600 000 Buddhistarum necnon magnus numerus ad Hindiusmum pertinentium.

Urbes

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Index Urbium Franciae.

Francia multum urbanizata natio est et maiores urbes (quoad numerum incolarum in territorio urbis anno 2016)[140] in ordine Lutetia (cum 12 568 755 incolarum), Lugdunum (cum 2 310 850 incolarum), Massilia (cum 1 756 296 incolarum), Tolosa (cum 1 345 343 incolarum), Burdigala (cum 1 232 550 incolarum), Insulae (cum 1 187 824 incolarum), Nicaea (cum 1 006 402 incolarum), Portus Namnetum (cum 961 521 incolarum), Argentoratum (cum 785 839 incolarum) et Condate Redonum (cum 727 357 incolarum) sunt (nota: significativa dissimilitudo inter numeros incolarum in territoriis urbis supra citatos et numeros inferiori in tabulā est, quae indicat numerum incolarum in communibus). Exodus ruralis perenne politicum problema fuit fere toto saeculo XX.

Positio Urbs Regio Incolae Photographema
1 Lutetia Insula Franciae 2 190 327
2 Massilia Provincia Alpes Litus Lazuli 862 211
3 Lugdunum Arvernia Rhodanus Alpes 515 695
4 Tolosa Occitania 475 438
5 Nicaea Provincia Alpes Litus Lazuli 342 637
6 Portus Namnetum Pagi Ligeris 306 694
7 Monspessulanus Occitania 281 613
8 Argentoratum Magnus Oriens 279 284
9 Burdigala Nova Aquitania 252 040
10 Insulae Alta Franciae 232 440
11 Condate Redonum Britannia Minor 216 268
12 Durocortorum Magnus Oriens 183 113
13 Sanctus Stephanus de Furano Arvernia Rhodanus Alpes 171 924
14 Franciscopolis Normannia 170 352
15 Telo Martius Provincia Alpes Litus Lazuli 169 634
16 Gratianopolis Arvernia Rhodanus Alpes 158 180
17 Divio Burgundia et Liber Comitatus 155 090
18 Andecavis Pagi Ligeris 151 229
19 Nemausus Occitania 151 001
20 Villa Urbana Arvernia Rhodanus Alpes 149 019

Oeconomia

[recensere | fontem recensere]
La Défense, Lutetiae, maxima regio mercatoria in Europā.[141]

Francica oeconomia e divite modernāque oeconomiā ubi gubernii munus interventioque significativa erant in alteram plurimā cum participatione societatum privatarum et secundum mercatūs vias fungentem transit.[142] Gubernium ad privatam administrationem partim aut omnino aliquas praecipuas societates -sicuti Air France, Renault, Thales- transtulit, quamquam gubernium adhuc dominium in campis energiae, publicae vectationis et industriae militaris servat.[142] Francia capitalismo favet, sed socialem aequalitatem per leges, stipendiarias per rationes et socialia per impensa attingere ad deminuendam redituum dissimilitudinem quaerit.[142] Ut membrum Gregis Octo Civitatum, gregis nationum industrializatissimarum; Francica oeconomia loco octavo est in toto orbe terrarum, mensurato productū domestico generali iuxta cum par acquirendi potestate[143], et est loco sexto nominalibus terminis.[144] Francia est loco quinto apud nationes bona exportantes et loco quarto apud nationes servitia in toto orbe terrarum exportantes.[145] Nihilominus, sumptūs reditūsque ratio 53 400 millionum dollariorum lacunam anno 2007 passa est.[145] Praecipuus Francicus index bursarius CAC 40 est.

Ordo oeconomicae cooperationi et evolutioni favendis, cuius socia Francia est, apud Gregis octo civitatum nationes Franciam productivitatis (secundum PDG pro laboris horis) ordini praeesse anno 2005 retulit.[146] Verumtamen, PDG per capita Francicus 30% minor est quam Statunitensis, quod facultatis laborandi centesimae rationi attribui potest; anno 2004, facultatis laborandi 68,8% inter 15 et 64 annos natos laborabant, adversus 80% in Iaponiā, 78,9% in Britanniarum Regno, 77,2% in Civitatibus Foederatis Americae et 71% in Germaniā.[147] Anno 2007, gubernium reformationem laboralem inchoavit. Francicum onus tributarium apud maiora in Europā est, prope 20% PDG anno 2005.[142] Cum 82 millionibus periegetarum anno 2007, Francia est primus locus destinatus periegeticus in toto orbe terrarum.[148]

Infrastructura

[recensere | fontem recensere]

Energia et vectura

[recensere | fontem recensere]
Viaeductus Aemiliaci (Francice Viaduc de Millau; Occitanice Viaducte de Milhau), unus apud altissimos duos in toto orbe terrarum, pars est autoviae A75-A71, e Lutetiā in Baeterras et Montempessulanum.
Tramen TGV Lutetiae.

Francia natio minimam carbonii dioxidi quantitatem emittens evolutissimas apud civitates septem in toto orbe terrarum est, quia multa pecunia collocata est in energiā nucleari.[149] Ut effectus magnarum collocationum pecuniae in technologiā nucleari, pleraque electricitas in Franciā producta a ergasteriis atomicis 59 creatur (78% anno 2006, e solum 8% anno 1973, 24% anno 1980, et 75% anno 1990).[150]

Francicum ferriviarum rete, chiliometrorum 29 213 patens, longissimum in totā Europā Occidentali. A societate SNCF geritur et apud tramina perquam celeria inveniuntur Thalys, Eurostar et TGV, quod iter facit velocitate chiliometrorum horalium 320 usū commerciali. Eurostar, iuxta cum Diakoniā Translationis Cuniculi Freti Gallici, Franciam cum Britanniarum Regno per Cuniculum Freti Gallici conectit. Ferriviarum connexiones ad omnes vicinas nationes, Andorrā exceptā, expanduntur. Intraurbanae connexiones quoque bene evoluta sunt, cum ferriviae subterraneae et curruum electricorum diakoniis diakonias laophoriorum perficientibus.

Circiter 893 300 chiliometrorum autoviarum utilium in Franciā. Regio Lutetiae denso viarum autoviarumque reti circumdatur, quod eam cum paene totā natione connectit. Francicae viae ingentem internationalem transitum etiam sustinent, connexae cum urbibus finitimorum Belgicae, Hispaniae, Andorrae, Monoeci, Helvetiae, Germaniae et Italiae. non est tributum notaculi annuum; nihilominus, autoviarum quadripertitarum usus per portoria est, exceptis vicinitatibus municipiorum magnae dimensionis. Novorum autocinetorum mercatus domesticis insignibus regitur, sicuti Renault (27% autocinetorum in Franciā anno 2003 venditorum), Peugeot (20,1%) et Citroën (13,5%).[151] Amplius 70% autocinetorum novorum anno 2004 venditorum Diseliana motra habebant, valde plus quam habentia benzini aut gasii liquefacti e petroleo motra.[152] Francia altissimum viaeductum in toto orbe terrarum, Viaeductum Aemiliaci (Francice Viaduc de Millau; Occitanice Viaducte de Milhau), quoque possidet et ponderis pontes, sicuti Pons Normanniae (Francice Pont de Normandie), aedificavit.[153][154]

Sunt circa 478 aëroportuum in Franciā, inclusis aërodromis. Aëroportus Lutetiae Carolus de Gaulle (Francogallice Aéroport de Paris-Charles-de-Gaulle), in Lutetiae vicinitatibus situs, maximus et operosissimus aëroportus est totā in natione et plerumque popularem commercialemque transitum huius nationis sustinet et Lutetiam cum paene omnibus magnis urbibus in toto orbe terrarum connectit. Air France nationalis aëronautica societas, quamquam plurimae privatae aëronauticae domesticorum internationaliumque volatuum diakonias praebent. Sunt praecipui portūs decem in Franciā, quorum maximus Massiliae est, qui etiam est maximus limes cum Mari Mediterraneo. 14 932 chiliometrorum viarum aquariarum Franciam transeuntium, incluso Canali Australi (Francogallice Canal du Midi), Mare Mediterraneum cum Oceano Atlantico per flumen Garunnam connectente.[155]

Paene 80% matricis energeticae Francicae de energiā nucleari orta est, maxima centesima ratio in toto orbe terrarum.[156] Hac imagine, ergasterium atomicum Crudatii.

Educatio

[recensere | fontem recensere]
Bibliotheca nationalis Universitatis Argentinensis, educationis superioris institutio anno 1538 condita.

In Franciā, schola publica laica gratuitaque est.[157] Quamquam non solum educatio et remuneratio docentium sed etiam programmata ad Civitatis officium pertinent, ludorum litterariorum et collegiorum et lyceorum aedes ad collectivitates territoriales spectant.[158] Praeceptio obligatoria est pueris e sex ad sedecim annos natis. Martio anni 2018, praeses Emmanuel Macron se aetatem scholarizationis obligatoriam ad tres annos e regressū anni 2019 deminuere velle nuntiavit.[159]

Educatio primaria phasibus duabus evolvitur: primum, schola materna (Francice école maternelle), quae novissimos pueros recipit eorum initio in scholā, eorum conformationi ad socialis vitae normas, eorum initiationi fundamentalia ad instrumenta sicuti sermonem et numeros;[160] deinde, ad sex annos natos aetatis, pueri scholā elementariā (Francice école élémentaire) recipiuntur, cuius primus scopus lecturam, scriptionem, calculum et educationem civicam discere est.[161]

Schola normalis superioris (Francice École normale supérieure seu ENS) Lutetiae, exeunte saeculo XVIII condita, plures Praemio Nobeliano laureatos per capita quam quaelibet institutio in toto orbe terrarum generat.[162]

Educatio secundaria etiam cyclis duobus evolvitur: primus collegio datur et inducit in diploma nationale breveti (Francice diplôme national du brevet).[163]; secundus autem cyclus lyceo datur et inducit in examina finalia et nationalia: in baccalaureatum professionalem (Francice baccalauréat professionnel), technologicum (Francice baccalauréat technologique) aut generalem (Francice baccalauréat général) et in testimonium habilitatis professionalis (Francice certificat d'aptitude professionnelle) aut in testimonium habilitatis professionalis agrariae (Francice certificat d'aptitude professionnelle agricole seu CAPA) educationi agriculturali.[164] Ceterum, fere 17% alumnorum educationis primariae secundariaeque scholas privatas, plerasque cum Civitate consociatas et crebro confessionales, frequentant.[165]

Francogallica educatio superior ostendit singularitatem cogendi ut universitates (Francice universités) et scholarum grandium (Francogallice grandes écoles) systema inter se congruant, quo accessus habetur plerumque per idoneitatis probationem post classes praeparatorias (Francice classes préparatoires).[166] Educatio superior breveto technici superioris (Francice brevet de technicien supérieur) et classibus praeparatoriis ad scholas grandes in lyceis docetur[166] aut in sedibus privatis. Omnia diplomata in Franciā concessa in repertorio nationali testimoniorum professionalium (Francice répertoire national des certifications professionnelles seu RNCP) porrigenda sunt.

Francia, se ipsā liberatā, ingens incrementum in fequentatione scholarum cognovit. Anno 1936, minus quam 3% classis cuiuslibet baccalaureūs titulum adipiscuntur; haec centesimarum ratio in 30% anno 1985 et in 60% anno 1995 transivit.[167] Quomodocumque, haec educationis democratizatio inaequalitatem socialem non delevit: solum 25% filiorum fabrorum inter 1974 et 1978 natorum educationis superioris diplomate honorati sunt, aliter ac 77% filiorum moderatorum.[167] Hae inaequalitates adhuc maiores sunt in scholis grandibus: solum 2,9% studentium a Scholā nationali administrationis (Francice École nationale d'administration seu ENA) anno 2008 admissorum parentem fabrum habebant.[167]

Secundum programma PISA ad comparanda systemata educativa nationalia, Francici systematis educativi eventūs deceptorii sunt, comparati ad alias Civitates socias Ordinis oeconomicae cooperationi et evolutioni favendis,[168] imprimis ob inaequali incrementum, factā investigatione PISA anni 2003. Non obstantibus cautionis consiliis, analphabetismus 3,1 milliones hominum attingebat, id est, 9% incolarum inter 18 et 65 annos natorum et qui scholam in Franciā frequentaverant.[169]

Socialis alumnorum origo scholares eorum fructūs valdissime afficit. In cursū elementari secundi anni (Francogallice Cours élémentaire 2e année seu CE2), alumni ad pauperrimam quartam portionem pertinentes media puncta credita 57 e 100 in linguā Francicā et 58 in mathematicā obtinuerunt, contra 87 et 85 respective eis ad divetissimam quartam portionem pertinentibus. Haec inaequalitas augetur post collegium, cum indice accessūs ad secundum cursum baccalaureatūs generalis aut technologici bis altiore alumnis ad ambitūs divitiores pertinentibus quam aliis alumnis.[170]

Prima Ministerii Educationis nationalis evaluatio "continuitatem paedagogicam" positivam per interclusionem tempore pandemiae COVID-19 esse revelavit. Secundum demoscopiam, magistri septem e decem et parentes octo e decem contenti putati sunt.[171]

Valetudo

[recensere | fontem recensere]
Valetudinarium Pitié-Salpêtrière (Francice Hôpital de la Salpêtrière), valetudinarium docens Lutetiae.

Francogallicum valetudinis systema primo loco in toto orbe terrarum collocabatur secundum OMS anno 1997[172] et postea rursus anno 2000.[173] Valetudinis systema plerumque gratuitum est hominibus morbis chronicis (Francice affections de longues durées) affectis; sicuti cancro, sidā aut fibrosi cysticā. Media exspectatio vitae in natū 77 anni viribus et 84 anni feminis sunt, apud altiores in Unione Europaeā.[174] Sunt 3,22 medici pro milibus incolarum in Franciā,[175] dum medius valetudinis sumptus per capita 4 719 dollariorum anno 2008.[176] Anno 2007, erant circiter 140 milia incolarum (0,4%) in Franciā quae sidam aut HIV patebantur.[177]

Quamquam Francici unam strigosioribus e gentibus apud nationes progressas esse putantur,[178][179] Francia, sicuti aliae nationes divites, crescentem recentemque obesitatis epidemiam obit, praesertim propter cibi prompti substitutionem in locum salutaris traditionalis coquinae Francicae alimentatiis in moribus Francicis.[178][179][180] Nihilominus, Francicus index obesitatis valde inferior est Statunitensi (verbi gratiā, index obesitatis in Franciā idem Statunitensi erat in annis 1970)[179] et adhuc infimus est in Europā[180] sed ab auctoritatibus nunc putatur unum praecipua apud problemata valetudinis publicae[181] et auctoritates ferociter obesitati obviam eunt; index obesitatis infantilis in Franciā deminuitur, dum adhuc crescit aliis in nationibus.[182]

Scientia et technologia

[recensere | fontem recensere]
Rocheta Ariane 5, spatiale vehiculum reciprocum deponibile, a societate Airbus fabricata.

Abusque Medio aevo, Francia praecipuas apud nationes scientifica in bona contribuentes est. Ineuns circa saeculum XI, Papa Silvester II abacum et sphaeram armillarem denuo introduxit et numeros Arabicos et horologia Europae Septentrionali et Occidentali obtulit.[183] Universitas Parisiensis (Francogallice Université de Paris), medio saeculo XII condita, adhuc est una praecipuas apud universitates in Mundo Occidentali.[184]

Saeculo XVII, Renatus Cartesius methodum recte regendae rationis et veritatis in scientiis investigandae definivit, dum Blasius Pascalis praeclarus factus est sua propter opera de probabilitate et mechanicā corporum fluidorum. Ambo egregii Revolutionis scientificae viri fuerunt quae in Europā eodem tempore exarsit. Academia Scientiarum Francica (Francice Académie des sciences) a Ludovico XIV condita est ad incitandum et protegendum animum Gallicae investigationis scientificae. Apud progressūs scientifici praecursores in Europā saeculis XVII et XVIII. Cui est una praecipuas apud academias scientiarum.[185]

Illuminismi tempus biologi Buffoni et chemici Antonius Lavoisierius operibus notatum est, qui oxygenii munus in combustione invenit, dum Dionysius Diderotus et Ioannes Baptista Le Rond d'Alembert Encyclopediam in lucem dederunt, quae ad praebendum accessum ad "cognitionem utilem" populo ordinatur, cognitionem quae cotidianae vitae adhibere possint.[186]

Per Conversionem industrialem, saeculo XIX, magnifici processūs scientifici in Franciā evenerunt cum scientificis sicuti Augustino Ioanne Fresnel, hodiernae opticae conditore; Nicolao Leonardo Sadi Carnot, thermodynamicae bases divulgante; aut Ludovico Pasteur, uno apud microbiologiae praenuntios. Alii Francici egregii saeculi XIX scientifici sua nomina in Turri Eiffelianā, Lutetiae, inscripta habent.[187]

Francicos apud claros saeculi XX scientificos, sunt mathematicus physicusque Henricus Poincaré; physici Antonius Henricus Becquerel et Petrus et Maria Curie, celebres ob opera de radioactivitate; physicus Paulus Langevin; aut virologus Lucas Montagnier, vīri HIV et sidae coinventor. Usque ad annum 2012, Galli 68 Praemio Nobeliano[188] laureati sunt et undecim Numisma Fieldianum[189] acceperunt.

Media communicationis

[recensere | fontem recensere]

Apud diaria venditione in Franciā praecellentissima Le Parisien Aujourd'hui en France (cum 460 000 quotidie venditorum), Le Monde et Le Figaro, circiter cum 300 000 exemplarium quotidie venditorum, sunt; sed etiam L'Équipe, artium athleticarum nuntiis dedicatum.[190] Antehac, diaria gratuita optime perruperunt, cum magis quam diariorum Metro, 20 minutes et Direct Plus exemplarium 650 000 respective distributa essent.[191] Nihilominus, maximus exemplarium numerus regionali diario Ouest-France attactus est, cum plus quam 750 000 exemplarium venditorum, dum alii regionalia diaria quinquaginta quoque magnas venditiones habent.[192] Commentariorum hebdomadalium campus diversificatior potentiorque est, cum amplius 400 specialium commentariorum hebdomadalium hac in natione typis editorum.[193]

Validissimos apud nuntiorum commentarios, sunt partium sinistrarum L'Obs, centristicus L'Express et partium dexterarum Le Point (cum amplius exemplarium 400 000),[194] sed maximus exemplarium numerus apud commentarios hebdomadales attingitur televisificis muliebribusque commentariis, apud quos Marie Claire et Elle sunt, peregrinas versiones habentes. Validos apud commentarios hebdomadales etiam sunt investigationis satiricique commentarii Le Canard enchaîné, Charlie Hebdo non minus quam Paris Match. Ad instar plerorumque industrializatarum nationum, scripta typis edita magnā difficultate praeterito decennio affecta sunt. Anno 2008, gubernium praecipium ad impulsum incubuit ut iuvet huic campo ad se emendadum et ad fiendum pecuniarie independentem;[195][196] sed anno 2009 600 000 euronum scriptis typis editis dare debuit ut crisi oeconomicae opponerentur, exsistentia praeter subsidia.[197]

masthead of Le Figaro newspaper
Le Figaro anno 1826 conditum est; multi insignioribus ex auctoribus in Franciā in eius columnis per decennia scripserunt et adhuc praecipuum habetur.[198]

Anno 1974, post annos centralizati monopolii super radiophoniā televisioneque, publica procuratio ORTF scissa est aliquot in nationalia instituta, sed iam exsistentes stationes televisificae tres et radiophonicae stationes quattuor penes civitatem manserunt.[199][200] Fuit anno 1981 cum gubernium liberam emissionem hac in natione sivit, sic finito publico radiophoniae monopolio.[200] Francica televisio insequentibus duobus decenniis partim liberata est, creatis aliquot commercialibus stationibus, imprimis gratiā televisionis caplaris satellitalisque. Anno 2005, nationalis diakonia Télévision Numérique Terrestre televisionem digitalem totam in nationem introduxit, quod aliarum stationum creationem sivit.

Exsistentes nationales stationes quattuor proprietas sunt publicae societatis France Télévisions, cuius pecunia praeconialibus reditibus et permissionum televisificarum tributis suppeditatur. Publica societas emissoria Radio France nationales radioponicas stationes quinque gerit. Publica apud haec media sunt Radio France Internationale, programmata Francice totum per orbem terrarum emittens, non minus quam Francica-Germanica statio televisifica TV5 Monde. Anno 2006 gubernium universa statio nuntiorum televisificorum France 24 creavit. Longinquae stationes televisificae TF1 (anno 1987 privatizata), France 2 et France 3 maiores spectatorum numeros habet, dum stationes radiophonicae RTL, Europe 1 et publica France Inter apud minus auditas sunt.

Cultura et artes

[recensere | fontem recensere]
Marianna (Francice Marianne) in picturā Libertas populum ducens, ab Eugenio Delacroix.

Francia multa saecula est sedes culturae confectae: multi artifices Francici fuerunt inter celeberrimis eorum temporis, et Francia iam cognoscitur et admirationi est ob suam copiosam culturae memoriam. Continua regimina politica artis fabricationem semper promoverunt, et inauguratio Ministerii Culturae anno 1959 culturale civitatis patrimonium conservare adiuvat et in publicum prodit. Ministerium Culturae subsidia artificibus concedit, culturam Francicam per mundum promovet, ferias et alios culturae eventūs sustinet, monumenta historica tutatur. Praeterea, gubernatio Francica legitimam culturae exceptionem prospere sustentat, ut opera audiovisualia intra rem publicam confecta defendat.

Francia est civitas quae maximum mundi numerum peregrinatorum quotannis accipit, praecipue ob instituta culturae et aedificia historica omnem per terram inserta. Reipublicae sunt circa mille ducenta museorum, quae plusquam quingenties centena milia hominum quotannis invisunt.[201] Gravissimi culturae sitūs a gubernatione administrantur, exempli gratiā ab officio publico Centro monumentorum nationalium (Francice Centre des monuments nationaux), quod circa centum historica civitatis monumenta procurat. Fere 43 180 aedificia ut monumenta historica protecta, plerumque domicilia (multa castella) et templa religiosa (cathedrales, basilicas, ecclesias), sed etiam signa, lapides memoriales, et hortos comprehendunt.

Bellae artes

[recensere | fontem recensere]
Claudius Monet motum impressionisticum condidit. (Femme avec un parasol, anno 1886, in Museo Orsay).

Primae artificiosae manifestationes Praehistorico a tempore, Francocantabrico stilo, oriuntur. Carolingianum tempus natum scholae illuminatorum signat, quae totum Medium aevum perdurabit et ad culmen perveniet cum illuminatione libri Les très riches heures du duc de Berry. Classici Francici saeculi XVII pictores Nicolaus Poussin et Claudius Lorrain sunt.[202]

Saeculo XVIII Genus conchatum praeeminet, cum Antonio Watteau, Francisco Boucher et Ioanne Honorato Fragonard. Exeunte hoc saeculo, incipit Classicismus Iacobi Ludovici David. In Romanticismo peritissimi sunt clari Theodorus Géricault et Eugenius Delacroix. Realistica Scholae Bartionensis (Francice École de Barbizon) pictura topiaria perrecta est ab artificibus cum realismo testimonialiore de realitate illius temporis sociali, sicuti Ioanne Francisco Millet et Gustavo Courbet.[202] In Franciā, sculptura multimodis evoluta est, sed omnibus in generibus eminens: Praehistorico, Romano, Romanico, Gothico, Anagenetico[203], Baroco ac Conchato, Neoclassico (ubi eminet Fridericus Augustus Bartholdi cum Statuā Libertatis), Romantico (ubi eminet Augustus Rodin cum Cogitatore) et Hodierno.[202]

Secundo saeculi XIX dimidio, Franciae influxus in picturam adhuc maioris ponderis factus est, cum nova sculpturae genera evolverentur sicuti Impressionismus et Symbolismus. Impressionistas apud pictores in illo tempore clarissimos Camillus Pissarro, Eduardus Manet, Edgarus Degas, Claudius Monet et Petrus Augustus Renoir sunt.[204] In secundā Impressionistarum pictorum aetate, quoque artificiosarum evolutionum praecursores erant Paulus Cézanne, Paulus Gauguin, Henricus de Toulouse-Lautrec et Georgius Seurat; non minus quam Fauvistae artifices Henricus Matisse], Andreas Derain et Mauritius de Vlaminck.[205][206]

Multa musea in Franciā sculpturis et picturae operibus totim aut partim dedicantur. Ingens antiquorum operum ante aut per XVIII creatorum collectio in Museo Luparensi exhibetur, sicuti pictura Iucunda, usitatissime Mona Lisa appellata. Dum Palatium Luparense diu museum fuit; Museum Orsay anno 1986 antiquā in statione ferriviariā inauguratum est, ut denuo ordinarentur magnae nationales artis collectiones et Francicae secundi saeculi XIX dimidii picturae, praesertim motuum Impressionismi et Fauvismi, congregarentur.[207] Moderna opera in Museo nationali Artis modernae (Francice Musée national d'Art moderne) exhibentur, cuius domicilium anno 1976 immutatum est in Centro Pompidou (Francice Centre Pompidou). Ista tria publica musea propemodum 17 milliones hominum quotannis recipiunt.[208] Alia apud nationalia musea picturas continentia Magnum Palatium, cum 1,3 millionibus salutatorum, est; sed etiam sunt plurima musea ad urbes pertinentia, apud quae eminet Museum Artis modernae Lutetiae (Francice Musée d'Art moderne de Paris), cum 800 milibus salutatorum anno 2008, opera hodierna continens.[208]

Litterae

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Litterae Franciae.
Molière, unus apud satiricae comoediae magistros putatus.
Victor Hugo, unus clarissimos apud viros in litteris Franciae, cuius solletia cum eā Camonii et eā Shakesperii confertur.

Litterae Franciae antiquissimae originem trahunt a medio aevo, cum terra quae hodie praesens Francia habetur communem uniformemque sermonem etiam non habebat.[209] Franciscus Rabelaesus insignis saeculi sexti decimi scriptor Rabelaesus fuit, cuius mythistoria Gargantua clara aestimataque usque ad hodiernum tempus manet. Michael Montanus alius litterarum Francicarum clarus vir fuit idem per saeculum, cuius celeberrimum opus, Progymnasmata (Francice Essais), litterarum genus progymnasma creavit.[210]

Per saeculum XVII, Domina de La Fayette mythistoriam Principissa Cliviae (Francice La Princesse de Clèves) anonyme typis edidit, quae una primarum psychologicarum mythistoriarum unquam habetur.[211] Ioannes Fontana est clarissimos apud fabulatores[212] illius temporis, auctor apologorum sicuti De cicadā et formicā. Cuius apologi a Francicorum alumnorum aetatibus disci debuerunt, qui iuvenes ad sapientiam sesumque communem docendos adiuvare credebantur. Quorum quoque aliquot versūs in sermonem cottidianum intraverunt ut proverbia fierent, sicuti "À l'oeuvre, on connaît l'artisan", quod significat "In opere, fabrem cognoscimus".[213]

Ioannes Racine, cuius mirifica versūs Alexandrini et linguae Francicae calliditas per saecula laudata est, ludos scaenicos sicuti Phaedra et Britannicus creavit. Qui, iuxta cum Petro Cornellio (et suo ludo scaenico Sidi) et Molière, unus magnos apud tres dramaturgos aetatis aureae Francicae habetur. Molière, qui unus apud maiores comoediae scriptores litterarum Occidentalium putatur,[214] fabularum scaenicarum decusses scripsit, apud quas excellunt Misanthropus, Avarus, Aeger simulatus et Burgensis Vir Nobilis. Cuius fabulae scaenicae sic populares in toto orbe terrarum sunt ut lingua Francica aliquando "lingua de Molière" appelletur.[215]

Litterae et poësis Francicae vel magis saecula XVIII et XIX floruerunt. Clarissima Dionysii Dideroti opera Iacobus fatalista et Nepos de Rameau sunt. Nihilominus, is clarior est quia fuit praecipuus scriptor Encyclopaediae, cuius propositum erat omnia eius saeculi cognita (in campis sicuti artibus, scientiis. linguis aut philosophiā) colligi et vulgo exponi ut ignorantiae et obscurantismo obstetur. Idem per saeculum, Carolus Perraultius prolificus insginium fabellarum puerilium scriptor fuit, apud quas excellunt Catto Cothurnato, Cinerella, Bella Puella in Silva Sopita, Polliculo, Barba Caerulea aut Lacernella Rubra. Ineunte saeculo XIX, poësis symbolistica praecipuus motus in litteris Francicis erat, cum poëtis sicuti Carolo Baudelaire, Paulo Verlaine et Stephano Mallarmé.[216]

Saeculo undevicensimo, orti sunt plurimi egregii auctores Francici. Victor Hugo pluries "maximus Francicus scriptor omnium temporum" describitur quia eminuit omnibus in generibus litterarum.[217] Cuius ludi scaenici Cromwell prooemium praeconium motūs Romantici putatur. Contemplationes et Legenda saeculorum poëtica summa opera putantur.[218] Victoris Hugo versiculus cum eo Gulielmi Shakesperii, Dantis Alagherii, et Homeri collatus est.[218] Cuius mythistoria Miseri valde putatur una maiores apud mythistorias iam scriptas.[219]

Praemium Goncourt Francicum litterarum praemium anno 1903 creatum est.[220] Praecipuos apud saeculi XX scriptores, Marcellus Proust, Ludovicus Ferdinandus Céline, Albertus Camus et Ioannes Paulus Sartre sunt. Antonius de Saint-Exupéry opus Regulus scripsit, quod per decennia apud pueros adultosque in toto orbe terrarum pervulgatum mansit.[221] Francia magis Praemio Nobeliano Litterarum laureatos scriptores quam quaevis alia natio habet.[222] Primus Praemio Nobeliano Litterarum laureatus Francicus fuit, dum ultimus Francicus Nobeliano Litterarum laureatus Patricius Modiano fuit, qui hoc praemium anno 2014 accepit.[222] Ioannes Paulus Sartre etiam primus candidatus in Consilii Nobeliani[223] historiā fuit qui hoc praemium abnuit.[222]

Musica

[recensere | fontem recensere]
Daft Punk, musicae domesticae Francicae (Francice French touch sive French house) praenuntii.

Francicā in musicā, post ante annum 1000, eminuit cantus Gregorianus quo liturgiae utebantur. In Franciā polyphonia creata est. Nuncupatā in Arte antiquā, Carolo Magno scholae cantorum tributae sunt anno 783. Sacramenta Argentoratensia Francicum lyricum opus est maximi ponderis in Medio aevo, cum evoluta sunt carmina epica sicuti Carmen Rolandi.[224]

Francia trobatorum[225] cunabula in saeculo XII fuit, non minus quam Artis novae posteriorum saeculorum.[226] Per Romanticismum, Lutetia musicale in centrum in toto orbe terrarum mutata est et, in praesenti, Francia privilegiatum locum in musicalis creationis campo servat gratiā novarum aetatum compositorum. Clarissimos apud Francicae musicae popularis cantores, excellunt Editha Piaf, Mirella Mathieu, Dalida, Carolus Aznavour, Vanessa Paradis, Sergius Gainsbourg et Gilbertus Bécaud.[227]

Architectura

[recensere | fontem recensere]
Sanctae Capellae (Francice Sancte-Chapelle) tectum a Ludovico IX.

Quod ad architecturam attinet, Celtae sua vestigia etiam reliquerunt cum monolithi et megalithi erecti essent; non minus quam Graecorum praesentia a saeculo VI a.C.n., quae hodie commemoratur classicā in Massiliae hereditate. Architectura Romana exempla habet Domum quadratam (Francice Maison Carrée), templum Romanum inter annos 161 et 138 a.C.n. aedificatum; aut Pontem Gardi (Francice Pont du Gard), inter annos 40 et 60 constructum Nemausi et patrimonium universale anno 1985 indicatum. In Franciā inventum est opus francigenum, expressum in cathedralibus sicuti Carnotensi, Ambianensi, Nostrae Dominae Parisiensi et Argentoratensi.[228]

Renascentia, in Italiā orta, architectonice indicatur optimo modo in Castello Blesarum (Francice Château de Blois) aut Castello Fontis Bleaudi (Francice Château de Fontainebleau) inter alia. Ars Baroca, quoque in Italiā orta, et Genus Conchatum, in Franciā inventum, splendida opera in Franciā habent. Apud quae, Museum Luparense et Pantheon Parisiense inter alia.[228]

Modernismus in architecturā totum saeculum XIX et saeculi XX initium comprehendit, et Gustavus Eiffel architectonicas sui temporis theoriam praxinque permutavit in construendis colossaeis pontibus et in utendo materiis sicuti chalybe. Celeberrimum cuius opus Turris Eiffeliana est. Alius universalis architecturae vir clarus est Le Corbusier, innovator et functionalista praesertim celeber urbanisticas propter contributiones aedificandis domiciliis et synthesibus habitationalibus.[228]

Cinematographia

[recensere | fontem recensere]
Festi Canuae tapetum purpureum anno 2018.

Cinematographia, a fratribus Lumière anno 1895 Lugduni inventa, ponderis negotium in Franciā est, non obstante Aquifoliensi aemulatione, et in toto orbe terrarum. Anno 2005, Francia sexta effectrix cinematographica erat in mundo et prima Europaea effectrix pellicularum diutinarum.[229] Haec vitalitas Francicā exceptionis culturalis ratione servatur, quae, verbi gratiā, Francicarum pellicularum per televisionem missarum portionibus ostenditur.[229] Quoque exprimitur eximia per eventūs sicuti per Caesares (Francice Les César), per Praemia Lumière et Ferias internationales cinematographiae, Canuae anniversarie dispositas, quae est culturalis eventus vulgatissinus in toto orbe terrarum.[230]

Abusque annis centum exsistens, cinematographia Francica revelatur locuples plurimis dispositoribus (apud quos Georgius Méliès, Ioannes Lucas Godard, Lucas Besson...), plurimis histrionibus (apud quos Ioannes Marais, Ludovicus de Funès, Gerardus Depardieu, Etheldreda Tautou...) et plurimis pelliculis effectis (apud quas Les Misérables, La Grande Vadrouille, Emmanuelle, Le Grand Bleu, Intouchables...). Nihilominus, abusque annis 1980, magna effectarum pellicularun pars in speciali in comoedias (sicuti Le dîner de cons, Les Visiteurs, Bienvenue chez les Ch'tis...) et in pelliculas auctoris (sicuti La Haine, Le Fabuleux Destin d'Amélie Poulain, The Artist...) flexit.

Per sanitatis discrimen in Franciā, Civitas duo milliarda euronum iterum concessit ut sustentarentur culturales sectores. Die 28 Augusti anni 2020, Primus minister Ioannes Castex 165 milliones euronum ad sustentandam cinematographicam creationem cogitatorum duorum milliardorum euronum dandos esse nuntiavit. Praeterea, 432 milliones euronum iam destinati erant ad iuvandum spectaculi in vivo sectorem.[231]

Moda

[recensere | fontem recensere]
Christiani Lacroix et Chanel ostensio.

Moda ponderis industria in Franciā abusque saeculo XVII et est adhuc hodie praecipua res vectoria culturae Francicae peregre. Ineunte saeculo XXI, Lutetia sibi caput mundanum modae vindicat (tamquam Londinium, Mediolanum et Novum Eboracum)[232][233] et praecipuas artificum vestiariorum sedes colligit.

Ludovico XIV rege,[234] cum bonorum luxuriosorum industriae penes regem erant, Francia praepollens munus in modā adepta est. Regia Francica exquisiti iudicii elegantiaeque arbiter in Europā tunc paulatim facta est, saeculo XVIII. Inter annos 1860 et 1960, summa vestificina novam dynamicam inspiravit. Enuntiatum "summa vestificina"[235] (Francice haute couture) Lutetiae ortum est et originem trahit ab annis 1860. Hoc nomen lege protegitur, quod aliquas bonitatis normas exclusivitatemque testatur.

Per annos 1960, summa vestificina, nimis elitistica putata, culturā iuvenium vituperatur. Anno 1966, vestifex[236] Ivo Saint Laurent statutas normas rupit cum vestem promptam[237] (Francice prêt-à-porter) protulisset, quod ut moda Francica serialiter fabricaretur fecit. Inter annos 1970 et 1980, Sonia Rykiel, Theodoricus Mugler, Claudius Montana, Ioannes Paulus Gaultier et Christianus Lacroix recentissimos mores instituerunt, vi tribuendā rationi negotiatoriae fabricationique. Annis 1990, constituta sunt conglomerata congregandis aliquot Francicis vestificinis praesertim cum celeberrimis luxuriae societatibus LVMH, Kering et L'Oréal. Ineuntibus annis 2020, Francicus sector unguentarius, totim ineunti saeculo XX a Francisco Coty industrializatus, praepollens in toto orbe terrarum redditus est.

Coquina

[recensere | fontem recensere]
Vini Campanici Veuve Clicquot Ponsardin lagonae.

Coquina Francica magnā existimatione fruitur, praecipue agricolaria propter producta optima: innumera vina (Campanicum, Burdigalense, Burgundicum aut Alsaticum inter alia) et caseos (Roquefortensem, Camemberti inter alios)[238][239]; et excellentem propter gastronomiam quae a saeculo XVIII colitur.[240]

Ofella casei Roquefortensis, unius celeberrimos apud caseos Francicos.

Coquina Francica valde varia est. Quae essentialiter constituitur regionalibus specialitatibus[241].[240], apud quas excellunt caulistrum[242] Alsatianum (Francice choucroute alsacienne), quiche Lotharingiensis[243] (Francice quiche lorraine), rillettae[244] Cenomanenses (Francice rillettes du Mans), bubula Burgundiensis[245] (Francice bœuf bourguignon), ficatum[246] Petrocoriense [247] (Francice foie gras périgourdin), olla phaseoli linguadociensis[248] (Francice cassoulet languedocien), sampsa Narbonensis[249] (Francice tapenade provençale) aut glomera Lugdunensia[250] (Francice quenelles lyonnaises). Veri limites culinarii designari possunt inter septemtrionem butyro ac ascaloniā utentem et meridiem oleo ac allio utentem;[240] interque regiones terrenā cum coquinā (sicuti Petrocorios[247]) et alias maritimā cum alterā (sicuti Provinciam).[240] Attamen, hae dissimilitudines hodie ad evanescendum pronae sunt, propter coniunctionem modorum vivendi et controversum cibi prompti impetum non minus quam modam globalizatae coquinae.[240]

Magnam praeter suam traditionem viticulturalem, Francia etiam praecipua natio cervesiae productoria est. Praecipuae braxatoriae regiones in Franciā Alsatia (cum 60% nationalis fabricationis), Septentrio et Fretum et Lotharingia sunt.

Coquina Francica anno 2020 in repraesentativum Patrimonii mundani immaterialis indicem ab Unescone inscripta est.[251] Epulum praesertim e promulside, epuli capite et tragemate (quod aliquando a caseo, antea apposito, completur) consistit. Vespere, pro promulside crebro subsituitur potagium aut iuscellum (Francice soupe, e quo nomen souper Francice cenae). Dominicum epulum elaboratius est: duae promulsides (altera frigida altera calida), assum bubulae aut avium cohortalium (vulgissime), acetaria, patera caseorum et tragema. Prandii horae e meridiē Septemtrioni et Orienti, ad primam horam Mediae Franciae et ad primam horam et dimidium Austro fluctuantur; et cenae horae e sextā decimā horā et dimidio Flandriae ad undevicesimam et dimidium Mediae Franciae et vicesimam et dimidium Austro fluctuantur.

Artes athleticae

[recensere | fontem recensere]
Circuitus Franciae est veterrimus et inlustrissimus ex Circuitibus Grandibus, et celeberrimum orbis terrarum certamen birotationis.[252]
Turmae Nationalis Francicae pedilusores Idibus Iuliis Moscuae Certaminis mundani pedilusorii calicem anno 2018 levabant.

Francia antiquā lusoriā traditione et magnā superiorum disciplinarum varietate pingitur. Haec natio praecipuo munere in instruendis hodiernis artibus athleticis[253] et in victorum indice fungitur, ex exeunte saeculo XX. Cum medaliarum 840 (714 aestate, 124 hieme) obtentarum summā, Francia est quinta natio plurimis cum olympionicis in Olympiorum historiā. Ars gladii et birotatio disciplinae sont cum quibus Francia maxima est titulo decorata natio (cum respective Olympicis titulis 44 et 41 post Olympia hiemalia anni 2010 Vancuverii).[254] Lutetia Olympia aestiva annis 1900 et 1924 recepit; et denuo ter recipiet 2024.[255] Francia etiam Olympia hiemalia ter accepit: Campi Muniti anno 1924, Gratianopoli anno 1968 et Oblimi anno 1992.[255]

Alias apud insignes honores, Francia Certamen mundanum pedilusorium bis, Certamen Calicem Davis decies et quoque Certamen 6 Nationum vicibus 25 obtinuit.

Secundum Ministerium Artium Athleticarum (Francice Ministère des Sports), anno 2010, 69% hominum amplius annos quindecim natorum artem athleticam saltem semel per hebdomadem in Franciā exercebant. Ambulatio, natatio et birotatio praecipuae declaratae activitates physicae erant. Anno 2016, Francicarum consociationum athleticarum summa 16 102 957 adscriptos habebat, e quibus 37,5% feminae erant. Anno 2017, exercitatissimas apud artes athleticas in Franciā erant: pediludium (cum 2 135 193 adscriptorum, e quibus 5,7 % feminae), teniludus (cum 1 052 127 adscriptorum, e quibus 29,1 % feminae), equitatio (cum 673 026 adscriptorum, e quibus 82,9 % feminae), iudo (cum 552 815 adscriptorum, e quibus 26,7 % feminae), canistriludium (cum 513 727 adscriptorum, e quibus 36 % feminae), manufollium (cum 513 194 adscriptorum, e quibus 35,8 % feminae) et pilamalleus (cum 407 569 adscriptorum, e quibus 27,8 % feminae).[256] Paene septem milliones Francorum nartationem singulis hiemibus exercent, creberrime extra quidvis institutum athleticum.[257] Francica area nartatoria anno 2015 area frequentatissima in toto orbe terrarum erat, post eas Civitatum Foederatarum et Austriae.[258]

Anno 2013, impensa nationalis artibus athleticis e 38,1 milliardis euronum consistebat, quorum dimidium erat administrationis publicae curā, scilicet 1,8% e PDG. Anno 2015, privata artium athleticarum pars in Franciā 124 286 opificum conducebat. Quotannis, Ministerium artium athleticarum circiter 12 000 diplomatum athleticorum expedit, e quibus paene 8 000 breveta professionale iuventutis, educationis popularis et artium athleticarum (Francice brevet professionnel de la jeunesse, de l'éducation populaire et du sport seu BP JEPS) sunt.[104]

Certamen tenilusorium internationale Rolandi Garros, Lutetiae, et Circuitus Franciae birotarius sunt anniversarii ponderis eventūs, sicuti contingentes eventūs ut Campionatus pedilusorius Europaeus anni 2016.

Francia quoque magis magisque disportū electronico commovetur. Anno 2016, secundum Manuelis Valls gubernium consociationem France Esports creavit. Anno 2018, quinque milliones Francogallorum saltem unum disportūs electronici certamen iam spectaverant et 930 000 iam participaverant.[259] Franciae est una operosissimas apud disportūs electronici organizationes in totā Europā et in toto orbe terrarum, consociatio Team Vitality.

Praeter vexilli colores, foederationes disportivae Francogallicae etiam gallo utuntur sicut symbolo, quamquam publicum symbolum non est.[260]

Feriae et dies festi

[recensere | fontem recensere]

Index dierum festorum, qui totā in Franciā celebrantur.

1 Ianuarii Primus incipientis anni dies (Francice Jour de l’An).
Feria secunda Paschae (Francice Lundi de Pâques).
1 Maii Dies Laboris (Francice Fête du travail).
8 Maii Dies victoriae (Francice Fête de la Victoire), deditio Germaniae Nazisticae anno 1945 subscripta.
Ascensio Domini (Francice Jour de l’Ascension).
Feria Secunda Pentecostes (Francice Lundi de Pentecôte).
14 Iulii Dies festus nationis (Francice Fête nationale) vel dies festus foederationis (Francice Fête de la fédération), quo impetus in Bastiliam carcerem anno 1789 memoratur.
15 Augusti Assumptio Beatae Mariae Virginis (Francice Assomption).
1 Novembris Sollemnitas Omnium Sanctorum (Francice Toussaint).
11 Novembris Indutiae (Francice Armistice) anno 1918 ad Compendium initae, quibus Primum bellum mundanum confectum est
25 Decembris Christi Natalis (Francice Noël)

Homines praeclari

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Reges praesidentesque Franciae.

Sancti notabiles

[recensere | fontem recensere]

Alii

[recensere | fontem recensere]

Marianna

[recensere | fontem recensere]
Mariannae effigies a Theodoro Doriot sculpta et in Senatū exposita.

Marianna (Francice Marianne), allegorica libertatis figura, est una ex nonnullis Reipublicae Francicae imaginibus notissimis.

Codices

[recensere | fontem recensere]

Franciae hi codices sunt:

Notae

[recensere | fontem recensere]
  1. ↑ Etiam Francogallia seu Gallia.
  2. ↑ Vide vocabulum "Francogallia" apud Pons Wörterbuch Latein-Deutsch.
  3. ↑ Articulus I Constitutionis Francicaa: ... La France est une République indivisible, laïque, démocratique et sociale.
  4. ↑ Overcoming barriers: Human mobility and development (Anglice).Relatio Progressūs Humani anni 2009. Programma Progressūs Nationum Unitarum. Novi Eboraci. ISBN 978-0-230-23904-3.
  5. ↑ Field listing – GDP (official exchange rate) (Anglice), archivatum in Wayback Machine die 4 Octobris anni 2008. Liber Factorum Mundanorum CIA.
  6. ↑ «World Population Prospects – The 2006 Revision» (PDF) (Anglice). NU. Inspectum die 27 Aprilis anni 2010. Cópia arquivada (PDF) em 10 de março de 2011
  7. ↑ «World Health Organization Assesses the World's Health Systems» (Anglice, Arabice, Sinice, Francice, Russice et Hispanice). Relatio OMS. Die 8 Decembris anni 2010. Inspectum die 16 Iulii anni 2011.
  8. ↑ «The Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) military expenditure database» (Anglice). Milexdata.sipri.org. Inspectum die 16 Iulii anni 2011.
  9. ↑ «Federation of American Scientists : Status of World Nuclear Forces» (Anglice). Fas.org. Die 26 Maii anni 2010. Inspectum die 9 Augusti anni 2010.
  10. ↑ Sic Ephemeris.
  11. ↑ Lugge (1960).
  12. ↑ "Francia" in Iohannes Iacobus Hofmannus, Lexicon universale (1698) ~
  13. ↑ Synodus Episcoporum Bollettino.
  14. ↑ La chanson de Roland v. 16.
  15. ↑ Rollan a Saragossa v. 278.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 Ioannes (Jean) Carpentier (dir.), Franciscus (François) Lebrun (dir.), Alanus (Alain) Tranoy, Elizabetha (Élisabeth) Carpentier et Ioannes Maria (Jean-Marie) Mayeur cum Iacobi(Jacques) Le Goff praefatione, Histoire de France (Francice), Points Seuil, coll. " Histoire ", Lutetiae, 2000 (I ed. anno 1987), p. 17 ISBN 2-02-010879-8.
  17. ↑ Carpentier et al. 2000, pp. 20–24.
  18. ↑ «Megaliths of Carnac: Introduction» (Anglice). menhirs.tripod.com. Inspectum die 7 Ianuarii anni 2010.
  19. ↑ The Cambridge ancient history (Anglice). [S.l.]: Cambridge University Press. 2000. p. 754. ISBN 978-0-521-08691-2. Inspectum die 23 Ianuarii anni 2011.
  20. ↑ Claudius (Claude) Orrieux (1999). A history of ancient Greece. [S.l.]: John Wiley & Sons. p. 62. ISBN 978-0-631-20309-4. Inspectum 23 Ianuarii anni 2011.
  21. ↑ Carpentier et al. 2000, p. 29.
  22. ↑ «Provence in Stone». Life. Die 13 Iulii anni 1953. p. 77.
  23. ↑ Carpentier et al. 2000, pp. 44–45.
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 Carpentier et al. 2000, pp. 53–55.
  25. ↑ Woolf, G. (1998). Becoming Roman: the origins of provincial civilization in Gaul (Anglice). Cantabrigiae: Cambridge University Press.
  26. ↑ Carpentier et al. 2000, pp. 76–77
  27. ↑ Carpentier et al. 2000, pp. 79–82
  28. ↑ Carpentier et al. 2000, p. 81.
  29. ↑ Carpentier et al. 2000, p. 84.
  30. ↑ Carpentier et al. 2000, pp. 84–88.
  31. ↑ «Faith of the Eldest Daughter – Can France retain her Catholic heritage?» (Anglice). Wf-f.org. Inspectum die 17 Iulii anni 2011.
  32. ↑ Bradbury, Jim (2 Augusti anni 2004). The Routledge Companion to Medieval Warfare (Anglice). [S.l.]: Routledge. pag. 19–. ISBN 978-1-134-59847-2.
  33. ↑ «France» (Anglice). Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. Inspectum die 14 Decembris anni 2011.
  34. ↑ «Treaty of Verdun» (Anglice). History.howstuffworks.com. Die 27 Februarii anni 2008. Inspectum 17 Iulii anni 2011.
  35. ↑ «History of France – The Capetian kings of France: AD 987–1328» (Anglice). Historyworld.net. Inspectum die 21 Iulii anni 2011.
  36. ↑ 36.0 36.1 Ioannes Benedictus (Jean-Benoit Nadeau); Iulia (Julie) Barlow (die 8 Ianuarii anni 2008). The Story of French (Anglice). [S.l.]: St. Martin's Press. pp. 34–. ISBN 978-1-4299-3240-0. Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  37. ↑ «Massacre of the Pure». Time. Novi Eboraci. Die 28 Aprilis anni 1961.
  38. ↑ 38.0 38.1 38.2 Albertus (Albert) Guerard, France: A Modern History (Anglice) (University of Michigan Press: Ann Arbor, 1959) pag. 100, 101.
  39. ↑ Neptus, Filius fratris, in Actis S. Rudesindi Episcopi tom. 1. Martii pag. 105. Apud Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et alii.
  40. ↑ Don O'Reilly. "Hundred Years' War: Joan of Arc and the Siege of Orléans" (Anglice). TheHistoryNet.com.
  41. ↑ «France VII» (Anglice). Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009. Webcitation.org.
  42. ↑ Emmanuel Le Roy Ladurie (1987). "The French peasantry, 1450–1660" (Anglice). University of California Press. p. 32. ISBN 0-520-05523-3.
  43. ↑ Petrus (Peter) Turchin (2003). [Historical dynamics: why states rise and fall] (Anglice). Princeton University Press. p. 179. ISBN 0-691-11669-5.
  44. ↑ «Massacre of Saint Bartholomew's Day» (Anglice). Britannica.com. Inspectum die 21 Iulii anni 2011.
  45. ↑ Tilly, Carolus (Charles) (1985). "War making and state making as organized crime" (Anglice) in Bringing the State Back In, ed. P.B. Evans, D. Rueschemeyer, & T. Skocpol. Cantabrigiae: Cambridge University Press, 1985. p. 174.
  46. ↑ and Diplomacy». Nakedtranslations.com. Inspectum die 21 Iulii anni 2011.
  47. ↑ «BBC History: Louis XV (1710–1774)» (Anglice). BBC. Inspectum die 21 Iulii anni 2011.
  48. ↑ «Scholarly bibliography by Colin Jones (2002)» (PDF) (Anglice). Inspectum die 21 Iulii anni 2011.
  49. ↑ Vide neolatinlexicon.org, ubi dicitur "legislature: Estates-General (as in early modern Holland or France) / ordines (v. potestates) generales (Milton)".
  50. ↑ Vide [Glossarium ad scriptores mediae et infimae Latinitatis] in interrete, ubi dicitur "STAMENTUM, Ordo, Gall. Etat, Hisp. Estamento. Constitut. Eccl. Valent. inter Concil. Hispan. tom. 4. pag. 188".
  51. ↑ Robinson, Iacobus (James) Harvey (1906). Readings in European History (Anglice). Bostoniae: Ginn. pp. 435ff. OCLC 870461. Inspectum die 16 Ianuarii anni 2011.
  52. ↑ Fremont-Barnes, Gregorius (Gregory) (2007). Encyclopedia of the Age of Political Revolutions and New Ideologies, 1760-1815 (Anglice). [S.l.]: Greenwood. p. 190. Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  53. ↑ D., Popkin, Ieremias (Jeremy) (Kalendis Ianuarii anni 2010). short history of the French Revolution (Anglice). [S.l.]: Pearson Education. ISBN 0205693571. OCLC 780111354
  54. ↑ Thompson, Iacobus Matthaeus (James Matthew) (1943), The French Revolution (Francice), Oxoniae.
  55. ↑ 55.0 55.1 55.2 Noë (Noah) Shusterman – De Franse Revolutie (Batavice). Veen Media, Amstelodami, anno 2015.
  56. ↑ Censer, Iacobus (Jack) R. et Hunt, Lynna (Lynn). Liberty, Equality, Fraternity: Exploring the French Revolution (Anglice). in Consaepto Universitatis, in Pennsilvaniā: Pennsylvania State University Press, 2004.
  57. ↑ Doyle, Gulielmus (William). The Oxford History of The French Revolution. Oxoniae: Oxford University Press, 1989. pag. 191–192.
  58. ↑ «Der 18. März 1793. Der Rheinisch-deutsche Nationalkonvent in Mainz». Landeshauptarchiv Koblenz. Die 18 Martii anni 2003. Inspectum die 6 Aprilis anni 2012 (Theodisce).
  59. ↑ 59.0 59.1 Blanning, Timotheus (Tim) (Aprile anni 1998). «Napoleon and German identity» (Anglice). History Today. 48. Londinii.
  60. ↑ Franciscus (Frank) W. Thackeray (1996). Events that Changed the World in the Nineteenth Century (Anglice). [S.l.: s.n.] p. 6. ISBN 9780313290763. Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  61. ↑ Encyclopaedia Britannica (ed.). «The Napoleonic Era» (Anglice). Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  62. ↑ Confer vocabulum Graecum ἀδελφιδέος apud Perseus.
  63. ↑ Encyclopaedia Britannica (ed.). «Napoleon III» (Anglice). Inspectum pridie Idus Martias anni 2018,
  64. ↑ Robertus (Robert) Aldrich, Greater France: A History of French Overseas Expansion (1996) (Anglice).
  65. ↑ «La Belle Époque» (Anglice). Inspectum die 15 Ianuarii anni 2017.
  66. ↑ «France's oldest WWI veteran dies» (Anglice). Londinii: BBC News, die 20 Ianuarii anni 2008.
  67. ↑ Spencer C. Tucker, Priscilla Mary Roberts (2005). "Encyclopedia Of World War I: A Political, Social, And Military History (Anglice). ABC-CLIO. ISBN 1-85109-420-2.
  68. ↑ Hadrianus (Adrian) Rossiter, "Popular Front economic policy and the Matignon negotiations" (Anglice). Historical Journal 30#3 (1987): 663-684.
  69. ↑ "Vichy France and the Jews" (Anglice). Michaël Robertus (Michael Robert) Marrus, Robertus (Robert) O. Paxton (1995). Stanford University Press. p. 368.ISBN 0-8047-2499-7.
  70. ↑ «The Danish Center for Holocaust and Genocide Studies» (Anglice).
  71. ↑ [«BBC, The Vichy Policy on Jewish Deportation»]. Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  72. ↑ France, United States Holocaust Memorial Museum (Anglice). Inspectum die 16 Octobris anni 2014.
  73. ↑ Noir sur Blanc: Les premières photos du camp de concentration de Buchenwald après la libération (PDF) (Francice). Inspectum pridie Idus Octobres anni 2014.
  74. ↑ Enciclopaedia Britannica (ed.). «France since 1940» (Anglice). Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  75. ↑ Vide articulum "DIEN BIEN PHU" apud Ephemeride Archivo, ubi dicitur "Hic anno 1930 factionem communistarum Indosinensium constituerat et anno 1941 quandam 'consociationem pro libertate' sive 'Vietminh'.".
  76. ↑ Vide articulum "DIEN BIEN PHU" apud Ephemeride Archivo, ubi dicitur "planitiem 'Dienbienphuensem".
  77. ↑ Kimmelman, Michael (die 4 Martii anni 2009). «In France, a War of Memories Over Memories of War» (Anglice). The New York Times.
  78. ↑ Crozier, Brianus (Brian); Mansell, Gerardus (Gerard) (Iulio anni 1960). «France and Algeria» (Anglice). Blackwell Publishing. International Affairs. 36 (3): 310. JSTOR 2610008. doi:10.2307/2610008
  79. ↑ «From Fourth to Fifth Republic» (Anglice). Universitas Sunderlandensis.
  80. ↑ «Declaration by the Franco-German Defense and Security Council» (Anglice). Elysee.fr. Inspectum die 21 Iulii anni 2011. Copia die 25 Otobris anni 2005 in Wayback Machine servata.
  81. ↑ «France and NATO» (Anglice). La France à l'Otan.
  82. ↑ Hinnant, Lori; Adamson, Thomas (die 11 Ianuarii anni 2015). «Officials: Paris Unity Rally Largest in French History». Associated Press. Inspectum die 11 Ianuarii anni 2015.
  83. ↑ «Paris attacks: Millions rally for unity in France». BBC News, die 11 Ianuarii anni 2015. Inspectum die 11 Ianuarii anni 2015.
  84. ↑ «Parisians throw open doors in wake of attacks, but Muslims fear repercussions» (Anglice). The Guardian'. Die 14 Novembris anni 2015. Inspectum die 19 Novembris anni 2015.
  85. ↑ Syeed, Nafeesa (die 15 Novembris anni 2015). «Yes, Parisians are traumatised, but the spirit of resistance still lingers» (Anglice). The Irish Independent. Inspectum die 19 Novembris anni 2015.
  86. ↑ «Europe's open-border policy may become latest victim of terrorism» (Anglice). The Irish Times. Die 19 Novembris anni 2015. Inspectum die 19 Novembris anni 2015.
  87. ↑ De voce Adeliae in contextu istius terrae vide speciem Pygoscelis adeliae.
  88. ↑ Méditerranée: la France prend le contrôle en créant une zone économique exclusive (Francice).
  89. ↑ «Vos questions sur le climat» (Francice), in cnrs.fr, die 2 Aprilis anni 2010.
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 90.3 90.4 Vincentius (Vincent) Adoumié (dir.), Christianus (Christian) Daudel, Desiderius (Didier) Doix, Ioannes Michael (Jean-Michel) Escarras et Catharina (Catherine) Jean, Géographie de la France, Lutetiae, Hachette supérieur, coll. « HU Géographie », 2007, 288 p. (ISBN 978-2-011-45772-1)
  91. ↑ Les types de climats en France, une construction spatiale (Francice).
  92. ↑ Bulletin du Centre d’études et de recherche scientifiques, Volume 11 (Francice).
  93. ↑ Vide partem de toponymiā in articulo "Forez" in Vicipaediā Francicā.
  94. ↑ 94.0 94.1 "Limaigne" in Iohannes Iacobus Hofmannus, Lexicon universale (1698) ~
  95. ↑ «Géographie»[nexus deficit] (Francice), in 'tourisme-guyane.com (inspectum die 2 Aprilis anni 2010).
  96. ↑ «Questions courantes» (Francice), in st-pierre-et-miquelon.com (inspectum die 2 Aprilis anni 2010).
  97. ↑ «Terres australes et antarctiques françaises»(Francice), in tlfq.ulaval.ca (inspectum die 2 Aprilis anni 2010).
  98. ↑ A C. D. cum AFP, die 19 Iulii anni 2019 horā 14:51, «Le record absolu de température du 28 juin réévalué à 46°C» (Francice), in leparisien.fr, die 19 Iulii anni 2019 (inspectum pridie Kalendas Octobres anni 2019).
  99. ↑ «Histoire» (Francice), in Fédération des Parcs naturels régionaux de France (inspectum die 20 Decembris anni 2018).
  100. ↑ Annie Badower et Augusta Cadars, La France, industries-services (Francice), Lutetiae, Dalloz, coll. «Sirey», 1994, 5e éd., 272 p. (ISBN 978-2-247-01703-4 et 2-247-01703-7)
  101. ↑ «Les Parcs en chiffres» (Francice), in Fédération des Parcs naturels régionaux de France (inspectum die 20 Decembris anni 2018).
  102. ↑ «Les six agences de l’eau françaises|Les agences de l'eau» (Francice), in www.lesagencesdeleau.fr (inspectum die 20 Decembris anni 2018).
  103. ↑ «Réseau européen Natura 2000» (Francice), Ministère de la Transition écologique et solidaire, Iulio anni 2018, (inspectum die 14 Novembris anni 2018).
  104. ↑ 104.0 104.1 «Chiffres clés|Natura 2000» (Francice), in www.natura2000.fr (inspectum die 14 Novembris anni 2018). Lapsus in citando: Invalid <ref> tag; name "Natura" defined multiple times with different content
  105. ↑ «[1]» (Francice), in www.charente-maritime.gouv.fr (inspectum die 14 Novembris anni 2018).
  106. ↑ «Natura 2000 Barometer» [archive], in European Environment Agency (inspectum idibus Februariis anni 2019).
  107. ↑ Meduli litus.
  108. ↑ [2] (Francice).
  109. ↑ "La Quinta República Francesa y sus Presidentes" (Hispanice), Diario Crítico. Inspectum die 29 Iunii anni 2017.
  110. ↑ "Consejo constitucional" (Hispanice). Consilium constitutionale. Servatum ex originali Idibus Iuliis anni 2017. Inspectum die 29 Iunii anni 2017.
  111. ↑ 111.0 111.1 Isabella (Isabelle) Lasserre (die 10 Martii anni 2009). "Quand Mitterrand, déjà, négociait le retour dans l’Otan". lefigaro.fr (Francice). Inspectum die 10 Martii anni 2009.
  112. ↑ Ministerium rerum externarum. "Ambassades et consulats". diplomatie.gouv.fr (Francice). Inspectum pridie Kalendas Martias anni 2010.
  113. ↑ Ordo oeconomicae cooperationi et evolutioni favendis. "Synthèse de l'aide publique au développement en avril 2015" (PDF Francice). oecd.org. Inspectum die 24 Decembris anni 2015.
  114. ↑ Curator supremus Nationum Unitarum iuribus humanis tuendis. "Status by country" (Anglice). Servatum ex originali die 14 Augusti anni 2013.
  115. ↑ [http://www.defense.gouv.fr/content/download/219706/2444262/file/Chiffres%20cl%C3%A9s%20de%20la%20d%C3%A9fense%20-%202013.pdf «Les chiffres clés de la défense 2013» (PDF) (Francice). Defense.gouv.fr.
  116. ↑ Jewish Choices, Jewish Voices: War and National Security (Anglice).
  117. ↑ France opens military base in UAE despite Iranian concerns (Anglice).
  118. ↑ France's Military Is All Over Africa (Anglice)
  119. ↑ Confer Neograecum nomen "Εθνική Χωροφυλακή".
  120. ↑ "La réforme territoriale" (Francice). Gubernium Franciae. Die 18 Decembris anni 2015. Archivatum ex originali die 30 Decembris anni 2015. Inspectum Kalendis Ianuariis anni 2016.
  121. ↑ "Europe :: France" (Anglice). Liber Factorum Mundanorum CIA. Die 3 Ianuarii anni 2018.
  122. ↑ 122.0 122.1 "Circonscriptions administratives au 1er janvier 2015 : comparaisons régionales" (Francogallice). INSEE. Archivatum ex originali pridie Kalendas Maias anni 2014. Inspectum die 5 Iulii anni 2015.
  123. ↑ "Currency and Exchange Rate" (Anglice). Thetahititraveler.com. Inspectum die 21 Iulii anni 2011.
  124. ↑ [ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr "2085rank"] (Anglice).Liber Factorum Mundanorum CIA.
  125. ↑ Confer binomen "Epinephelus clippertonensis".
  126. ↑ Just's Botanischer Jahresbericht, vol. 34, pars 1 (Lipsiae: 1907), p. 293.
  127. ↑ Vide "Archidioecesis Papeetensis" apud Hierarchiam Catholicam.
  128. ↑ Haec appellatio a Vicipaediano e lingua indigena in sermonem Latinum conversa est. Extra Vicipaediam huius locutionis testificatio vix inveniri potest.
  129. ↑ Francogallice Port-aux-Français.
  130. ↑ Vide "Dioecesis Numeana" apud Hierarchiam Catholicam.
  131. ↑ "I[nsulae] Bartholomaei ... Margaritta ... Barbuda, S. Christophori, Newis, Antiqua, Dominica, S. Luciae ... S. Vincentii" (p. 179 apud Google Books)
  132. ↑ Cf. "Vicariatus Apostolicus Insularum S. Petri et Miquelonensis" e The Hierarchy of the Catholic Church (situs a Davide M. Cheney elaboratus) (Anglice)
  133. ↑ Vide "Dioecesis Uveana et Futunensis" apud Hierarchiam Catholicam.
  134. ↑ 134.0 134.1 134.2 People. France (Anglice). Liber Factorum Mundanorum CIA. Inspectum die 25 Augusti anni 2008.
  135. ↑ Rank Order. Population (Anglice). Liber Factorum Mundanorum CIA. Inspectum die 25 Augusti anni 2008
  136. ↑ 2006 : "La France, toujours l'un des pays les plus féconds d'Europe" (Francice).
  137. ↑ Haensch et Tümmers 1993:247.
  138. ↑ Günther et Tümmers 1993:251.
  139. ↑ Litterae constitutionis (Francice) in pagina legifrance.gouv.fr.
  140. ↑ "Aires urbaines". Insee (Francice). Archivatum ex originali die 6 Februarii anni 2019. Inspectum Idibus Maiis anni 2019.
  141. ↑ La Défense: Europe largest buisiness district Sets a New Standart for Sustainable Devloment (Anglice) Formula:Wayback - EcoHeart
  142. ↑ 142.0 142.1 142.2 142.3 Economy. France. CIA - The World Factbook (Anglice). Inspectum 28 Augusti anni 2008.
  143. ↑ Rank Order of GDP PPP. CIA - The World Factbook (Anglice). Inspectum die 24 Augusti anni 2008.
  144. ↑ slips behind France on economy». Financial Times (Anglice), 11-01-2008. [Inspectum die 23 Maii anni 2008].
  145. ↑ 145.0 145.1 France Fact Sheet. The Economist (Anglice). (Die 8 Augusti anni 2008). Inspectum die 25 Augusti anni 2008.
  146. ↑ Ordo oeconomicae cooperationi et evolutioni favendis. «Labour productivity 2003» (Microsoft Excel) (Anglice), anno 2005. Archivatum ex originali die 2007-01-23. [Inspectum die 20 Aprilis anni 2006].
  147. ↑ Ordo oeconomicae cooperationi et evolutioni favendis. «OECD Employment Outlook 2005 - Statistical Annex» (Formā PDF) (Anglice), anno 2005.] [Inspectum die 29 Iunii anni 2006].
  148. ↑ Rectio periegeseōs. «Le tourisme international en France en 2007» (Francice). Gubernium Franciae. Archivatum ex originali die 2008-12-28. [Inspectum Nonis Iuniis anni 2008].
  149. ↑ «CO2 emissions per capita in 2006» (Anglice). Gasiorum thermocepicorum emissiones. Environmental Indicators. Nationes Unitae. Augusto anni 2009. Inspectum die 10 Martii anni 2011.
  150. ↑ DGEMP / Observatoire de l'énergie (die 7 Decembris anno 2016). «La production d'électricité» (Francice). Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  151. ↑ L'automobile magazine, hors-série 2003/2004 paginā 294 (Francice).
  152. ↑ «Guide pratique de l' ADEME, la voiture» (Francice). Ademe.fr. Inspectum die 22 Octobris anni 2008. Archivatum ex originali pridie Nonas Octobres anni 2008.
  153. ↑ «The Normandy bridge: The bridge in figures» (PDF) (Anglice). Inspectum die 10 Augusti anni 2014.
  154. ↑ [«Construction Facts - The Sourcebook of Statistics, Records and Resources»] (PDF) (Anglice), McGraw Hill, Engineering News Record, vol. 251, No. 20a, Novembre anni 2003, inspectum die 9 Augusti anni 2014.
  155. ↑ Patrimonium totius mundi UNESCO. «Canal du Midi» (Anglice et Francice). whc.unesco.org. Inspectum pridie Idus Martias anni 2018.
  156. ↑ EnerPub (die 8 Iunii anni 2007). «France: Energy profile» (Anglice). Spero News. Inspectum die 25 25 Augusti anni 2007.
  157. ↑ «Le coût d'une scolarité» (Francice).
  158. ↑ [«Les collectivités territoriales»], in education.gouv.fr (inspectum die 22 Februarii anni 2010).
  159. ↑ «Macron veut cesser « de considérer l'école maternelle comme une option»» (Francice), in lemonde.fr (inspectum die 29 Aprilis anni 2018).
  160. ↑ «L'école maternelle» (Francice), in education.gouv.fr (inspectum die 22 Februarii anni 2010).
  161. ↑ «L'école élémentaire»] (Francice), in education.gouv.fr (inspectum die 22 Februarii anni 2010).
  162. ↑ Tom Clynes, Where Nobel winners get their start (Anglice), Nature, die 7 Octobris anni 2016.
  163. ↑ «Le collège» (Francice), in education.gouv.fr (inspectum die 22 Februarii anni 2010).
  164. ↑ «Le lycée» (Francice), in education.gouv.fr (inspectum die 22 Februarii anni 2010).
  165. ↑ «Les établissements d'enseignement privés» (Francice), in education.gouv.fr (inspectum die 22 Februarii anni 2010).
  166. ↑ 166.0 166.1 «L'enseignement supérieur»[nexus deficit] (Francice) in education.gouv.fr (inspectum 22 Februarii anni 2010).
  167. ↑ 167.0 167.1 167.2 Ludovicus (Louis) Maurin, Déchiffrer la société française, Lutetiae, La Découverte, 2009, 368 p. (ISBN 978-2-707-15413-2, LCCN 2009503665).
  168. ↑ «Résultats de la France à l'enquête PISA 2012 scolaires» (Francice), ¡¡Le Monde die 07/12/2013, ab Olivario (Olivier) Rollot.
  169. ↑ Agence nationale de lutte contre l'illettrisme, des chiffres pour éclairer les décisions (Francice).
  170. ↑ «En France, les pauvres vivent 13 ans de moins que les riches» (Francice), in www.lefigaro.fr, die 4 Iunii 2019.
  171. ↑ «Confinement scolaire: un bilan officiel plutôt positif sauf en éducation prioritaire», in Le Figaro (inspectum die 24 Iulii anni 2020).
  172. ↑ The ranking, see spreadsheet details for a whole analysis (Anglice) in photius.com.
  173. ↑ Measuring overall health system performance for 191 countries (Anglice).
  174. ↑ [Espérance de vie, taux de mortalité et taux de mortalité infantile dans le monde] (Francice), INSEE.
  175. ↑ Nombre de médecins pour 1000 habitants in statistiques-mondiales.com (Francice).
  176. ↑ Dépenses de santé par habitants (Francice) in statistiques-mondiales.com.
  177. ↑ «France» (Anglice). The World Factbook. CIA. 2009. Inspectum 10 Martii anni 2011.
  178. ↑ 178.0 178.1 Even the French are fighting obesity (Francice), pridie Kalendas Maias in The NY Times.
  179. ↑ 179.0 179.1 179.2 France's obesity crisis: All those croissants really do add up, after all[nexus deficit] (Anglice), pridie Kalendas Aprilis anni 2010, in Daily Finance.
  180. ↑ 180.0 180.1 France heading for US obesity levels says study (Anglice), in Food Navigator.
  181. ↑ «New French food guidelines aimes at tabkling obesity» (Anglice). Nutraingredients.com. Inspectum die 9 Augusti anni 2010.
  182. ↑ Petah Marianus (Marian) (23 Maii anni 2008). «France urged to get tough on child obesity» (Anglice) in just-food.com. Inspectum die 9 Augusti anni 2010.
  183. ↑ Gulielmus (William) Godwin (1876). «Lives of the Necromancers». p. 232. Inspectum pridie Kalendas Iunias anni 2014.
  184. ↑ Andreas (André) Thuilier, Histoire de l’université de Paris et de la Sorbonne, Lutetiae, Nouvelle librairie de France, 1994.
  185. ↑ Moak, David, ed. (2007). The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Ann Arbor: Michigan Publishing, University of Michigan Library. pp. 54–55.
  186. ↑ Burke, Petrus (Peter), A social history of knowledge: from Gutenberg to Diderot, Malden: Blackwell Publishers Inc., 2000, p.17.
  187. ↑ «The 72 Scientists» (aliquot linguis). Turris Eiffeliana. Inspectum pridie Kalendas Februarias.
  188. ↑ «All Nobel Prizes» (Anglice). Nobel Media. Inspectum die 10 Octobris anni 2012.
  189. ↑ «List of Fields Medallists» (. [Unio mathematica internationalis]. Inspectum die 10 Octobris anni 2012.
  190. ↑ (Francice) OJD, ["Observatoire de la Presse", Presse Quotidienne Nationale.
  191. ↑ (Francice) OJD, Presse Gratuite d'Information. Archivatum pridie Nonas Decembres in Wayback Machine. Novembre anni 2011.
  192. ↑ (Francice) Observatoire de la Presse, Presse Quotidienne Régionale et Départementale. Archivatum Nonis Maiis anni 2010 in Wayback Machine.
  193. ↑ (Francice) Observatoire de la Presse, Presse Magazine – Synthèse. Archivatum die 29 Septembris anni 2010 in Wayback Machine.
  194. ↑ (Francice) Observatoire de la Presse, Presse News. Archivatum die 29 Septembris anni 2010 in Wayback Machine.
  195. ↑ (Anglice) The Telegraph, Nicolas Sarkozy: French media faces 'death' without reform. Die 2 Octobris anni 2008.
  196. ↑ (Francice) Francici gubernii propylon, Lancement des états généraux de la presse. Archivatum die 25 Iunii anni 2010 in Wayback Machine.
  197. ↑ (Anglice) Angelica (Angelique) Chrisafis Lutetiae (die 23 Ianuarii anni 2009). "Sarkozy pledges €600m to newspapers". The Guardian. Londinii. Consultum die 21 Iunii anni 2012.
  198. ↑ (Anglice) "Le Figaro". Encyclopædia Britannica.
  199. ↑ (Francice) Radio France, "L'entreprise", Repères.
  200. ↑ 200.0 200.1 (Francice) Vie Publique, Chronologie de la politique de l'audiovisuel.
  201. ↑ Ministère de la Culture et de la Communication, "Cultura statistics," Graves numeri.
  202. ↑ 202.0 202.1 202.2 Encyclopaedia Britannica (ed.). «The Fine Arts» (Anglice). Inspectum die 13 Martii anni 2018.
  203. ↑ Iosephus Ioannes del Col (2007). Diccionario Auxiliar Español-Latino. Sinu Albo: Institutum Superius Ioannes XXIII. ISBN 9789509771345 [PDF]
  204. ↑ «Guide to Impressionism». Nationalgallery.org.uk (Anglice). Inspectum die 22 Iulii anni 2011.
  205. ↑ National Gallery of Art (United States), (Anglice). Inspectum Idibus Martiis anni 2018.
  206. ↑ (Francice) RFI, Vlaminck, version fauve. Archivatum die 10 Octobris anni 2017, in Wayback Machine.
  207. ↑ (Francice et Anglice) Musée d'Orsay (official website), History of the museum – From station to museum. Inspectum die 14 Aprilis anni 2022.
  208. ↑ 208.0 208.1 (Francice) Ministerium Turismi Franciae. Inspectum die 14 Aprilis anni 2022.
  209. ↑ (Anglice) Encyclopaedia Britannica. «French literature». Inspectum die 15 Aprilis anni 2022.
  210. ↑ (Anglice) "Montaigne." Humanistictexts.org, inspectum die 15 Aprilis anni 2022.
  211. ↑ (Anglice) "La Princesse de Cleves by Madame de Lafayette, adapted by Jo Clifford." Radiodramareviews.com. Pridie Kalendas Martias 2010. Inspectum die 15 Aprilis anni 2022.
  212. ↑ Iosephus Ioannes del Col (2007). Diccionario Auxiliar Español-Latino. Sinu Albo: Institutum Superius Ioannes XXIII. ISBN 9789509771345 [PDF]
  213. ↑ Ioannes Fontana, Fables (1668–1679), I., 21, Les Frelons et les Mouches à miel; reported in Thomas Benfield Harbottle and Philip Hugh Dalbiac, Dictionary of Quotations (Francice, Italice et Anglice) (1904), p. 1.
  214. ↑ (Anglice) Hartnoll, Phyllis (ed.). The Oxford Companion to the Theatre, 1983, Oxford University Press, p. 554.
  215. ↑ (Anglice) Randall, Colinus (Colin) (25 Octobris anni 2004). «France looks to the law to save the language of Molière». The Daily Telegraph. Londinii. Inspectum die 19 Aprilis anni 2022.
  216. ↑ (Francice) Le symbolisme français. Archivatum Nonnis Martiis anni 2018, in Wayback Machine. Inspectum die 20 Aprilis anni 2022.
  217. ↑ (Francice). «Victor Hugo est le plus grand écrivain français» (PDF). Archivatum ex originali PDF die 23 Iulii anni 2013 in Wayback Machine.
  218. ↑ 218.0 218.1 «Victor Hugo 1802–1885»[nexus deficit]. Enotes.com. Inspectum die 20 Aprilis anni 2022.
  219. ↑ (Anglice). «All-Time 100 Best Novels List». Adherents.com. Inspectum die 20 Aprilis anni 2022. Archivatum die 18 Martii anni 2018 in Wayback Machine.
  220. ↑ (Francice). La première Académie Goncourt. Inspectum die 21 Aprilis anni 2022 – Site officiel de l'Académie Goncourt Inspectum die 21 Aprilis anni 2022.
  221. ↑ (Anglice) «The Little Prince». Completelynovel.com. Inspectum die 21 Aprilis anni 2022. Exemplar archivatum pridie Kalendas Octobres anni 2018.
  222. ↑ 222.0 222.1 222.2 (Anglice). Modiano strengthens France's literature Nobel dominance. Inspectum die 21 Aprilis anni 2022. Exemplar archivatum die 18 Octobris anni 2014 in Wayback Machine.
  223. ↑ Iosephus Ioannes del Col (2007). Diccionario Auxiliar Español-Latino. Sinu Albo: Institutum Superius Ioannes XXIII. ISBN 9789509771345 [PDF].
  224. ↑ (Francice et Anglice). La Chanson De Roland: Oxford Text and English Translation. (Fracica Editio) (v. 1) a Gerardo J. Brault (1984).
  225. ↑ De vocabulo "trobator" vide Revista Lusitana, ubi dicitur "(...) Stephanus Gomecij Aluazilis. Johannes Martinj miles dictus Trobator(...)"; "(...) et omnibus aliis que fuerunt Martini suerii trobatoris in villa in terminis de Riuuolo maiori (...)".
  226. ↑ (Anglice). Duffin, Ross W. [ttps://books.google.es/books?id=z9xDFnIMRssC&pg=PA190&dq="ars+nova"&lr=&as_drrb_is=b&as_minm_is=0&as_miny_is=1980&as_maxm_is=0&as_maxy_is=2009&as_brr=3&hl=pt-BR&cd=4&redir_esc=y#v=onepage&q="ars nova"&f=false A Performer's Guide to Medieval Music]. Indiana University Press, 2000. p. 190.
  227. ↑ (Anglice). Sweeney, Regina M. (2001). Singing Our Way to Victory: French Cultural Politics and Music During the Great War, Wesleyan University Press. p. 23. ISBN 0-8195-6473-7.
  228. ↑ 228.0 228.1 228.2 (Anglice). Widewalls (ed.). «The Evolution of French Architectute». Inspectum die 28 Aprilis anni 2022.
  229. ↑ 229.0 229.1 (Francice) Sergii Regourd, L’exception culturelle, Lutetiae, PUF, 2004.
  230. ↑ (Anglice) Dionysii Lim, «They'll Always Have Cannes», The New York Times, Idibus Maiis anni 2012.
  231. ↑ (Francice) «Jean Castex annonce un soutien de 165 millions d’euros à la création cinématographique», in Le Monde (Inspectum die 28 Augusti anni 2020).
  232. ↑ (Francice) Carinae Bizet, «Mode : Paris restera toujours Paris», Le Monde,‎ die 5 Martii anni 2016.
  233. ↑ (Francice) Paschalis Morand, «La France a du mal à assumer sa supériorité dans les domaines de la mode et du luxe», Le Monde,‎ die 28 Septembris anni 2016.
  234. ↑ Kelly, 181. DeJean, capita de 2 in 4.
  235. ↑ Vide lemma "alta costura" apud "Dicionario galego-latino clásico e moderno" auctoris Iosephi (vulgo Xosé) López Díaz.
  236. ↑ Vide lemma "modisto" apud "Dicionario galego-latino clásico e moderno" auctoris Iosephi (vulgo Xosé) López Díaz.
  237. ↑ Iosephus Ioannes del Col (2007). Diccionario Auxiliar Español-Latino. Sinu Albo: Institutum Superius Ioannes XXIII. ISBN 9789509771345 [PDF]
  238. ↑ (Anglice) «Top 10 Most Tasty Cuisines in the World», in trifter.com (inspectum die 14 Iunii anni 2010).
  239. ↑ (Anglice) (en) Dave Emery, «Top 10 Most Tasty Cuisines in the World», in hotelclub.com (inspectum die 14 Iunii anni 2010).
  240. ↑ 240.0 240.1 240.2 240.3 240.4 (Francice) Raimundi Dumay (cum praefatione Ioannis Claudii Pirotte), De la gastronomie française, Lutetiae, La Table Ronde, coll. « La petite Vermillon », 2009, 211 p. (ISBN 978-2-710-33137-7).
  241. ↑ Iosephus Ioannes del Col (2007). Diccionario Auxiliar Español-Latino. Sinu Albo: Institutum Superius Ioannes XXIII. ISBN 9789509771345 [PDF]
  242. ↑ Vide Mittelhochdeutsches Wörterbuch zum Handgebrauch, ubi dicitur "eingemacktes sauerkraut (caulistrum".
  243. ↑ Lexicon Latinum Hodiernum,, auctore Petro Lucusaltiano Latinophilo, ubi dicitur "*Quiche, f quiche, es, f [2021]; scriblita friabilis, f [2002] {cibus Francogallicus} *~ Lorraine, f quiche Lotharingiensis, f [2021]; scriblita friabilis Lotharingiensis, f [2002]".
  244. ↑ Vocabulum e Francico rillettes mutuatum.
  245. ↑ Vocabulum e Francico bœuf bourguignon translatum.
  246. ↑ Vide "ficatum" in William Whitaker Latin Dictionary.
  247. ↑ 247.0 247.1 Vide "Perigord" in Lexicon Universale Hofmann.
  248. ↑ Vide "cassoulet" in Adumbratio, quamquam vox "linguadociensis" in locum vocis "Aquitanus" substituitur.
  249. ↑ Vide articulum "Tapenade" Vicipaediae Francicae in parte "Historique". De adiectivo "Narbonensis" vide "Provenzal" apud "Dicionario galego-latino clásico e moderno" auctoris Iosephi (vulgo Xosé) López Díaz.
  250. ↑ Lexicon Latinum Hodiernum,, auctore Petro Lucusaltiano Latinophilo, ubi dicitur "Knödel, m glomus, eris, n [vet.; GHL I,2943]; globulus, i, m [vet.; LEA p.315; KLW p.361,1; GHL I,2942]; globus, i, m [vet.; LMG p.347,2; KLW p.361,1; GHL I,2942]; pastillus convolutus, m [NLL p.211,1] {cibus}. Quenelles transfertur in Theodiscam linguam Knödel.
  251. ↑ (Francice, Anglice, Arabice, Sinice, Hispanice et Russice) La Liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l’humanité s’enrichit de 46 nouveaux éléments.
  252. ↑ De UCI Pro-Tour
  253. ↑ Fuit Lutetiae ubi convenit primus congressus olympicus anno 1894, dirigente Francogallicus Petrus de Coubertin, qui Olympia revivificari decrevit.
  254. ↑ (Anglice) «Olympic Sports», inspectum die 20 Septembris anni 2010).
  255. ↑ 255.0 255.1 (Francice, Anglice, Theodisce, Italice, Lusice, Hispanice, Sinice, Arabice, Hindice, Coreane, Russice) «Jeux Olympiques | Jeux d'Ete et d'Hiver, Futurs et Passés», in Consilio Olympico internationali, Idibus Septembribus anni 2017 (inspectum die 27 Maii anni 2022).
  256. ↑ (Francice) Institutum nationale iuventutis et educationis popularis, Les chiffres-clés du sport, Ministère de la Ville, de la Jeunesse et des Sports, Martio anni 2017, 15 p.).
  257. ↑ (Francice) «no 19: le ski», in linternaute.com, Septembre anni 2008 (inspectum 29 Maii anni 2022).
  258. ↑ [«Ski: la France championne du monde» ], in Le Figaro, die 23 Septembris anni 2015 (inspectum 29 Maii anni 2022).
  259. ↑ (Francice) «5 millions de Français regardent des compétitions d'e-sport», apud Le Figaro, die 26 Septembris anni 2018 (inspectum pridie Nonas Iulias anni 2022).
  260. ↑ (Francice) «Le coq», in sitū interretiali Elysii (inspectum pridie Nonas Iulias anni 2022).

Nexus interni

Bibliographia

[recensere | fontem recensere]
  • Casali, Dimitri, et Christophe Beyeler. 2012. L'Histoire de France vue par les peintres. Lutetiae: Flammarion. ISBN 978-2-08-127981-0.
  • Haensch, Günther, et Hans J. Tümmers. 1993. Frankreich: Politik, Gesellschaft, Wirtschaft. Monaci. ISBN 3-406-37491-3.
  • Lugge, Margret. 1960. "Gallia" et "Francia" im Mittelalter: Untersuchungen über den Zusammengang zwischen geographisch-historischer Terminologie und politischem Denken vom 6.-15. Jahrhundert. Bonnae.
  • Masson, Ioannes Papirius. 1618. Descriptio fluminum Galliae, qua Francia est. Lutetiae: Quesnel. Textus, gallica.bnf.fr.
  • Price, Roger. 2014. A Concise History of France. Cantabridgiae: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-01782-5.
  • Robb, Graham. 2007. The Discovery of France: A Historical Geography from the Revolution to the First World War. Novi Eboraci: Norton. ISBN 978-0-393-05973-1.
  • Sévillia, Jean. 2013. Histoire passionnée de la France. Lutetiae: 2013. ISBN 978-2-262-04107-6.
  • Sloterdijk, Peter. 2013. Mein Frankreich. Berolini: Suhrkamp. ISBN 978-3-518-46297-3.

Nexus externi

[recensere | fontem recensere]
Vicimedia Communia plura habent quae ad Franciam spectant.
Lege Γαλλία ("Francia") apud Vicipaediam lingua Graeca antiqua scriptam
Situs geographici et historici: Locus: 47°0′0″N 2°0′0″E • OpenStreetMap • GeoNames • Thesaurus Getty • Commentatio Theodisce, Francogallice, Italice apud Lexicon historicum Helveticum • Store norske Lexikon
Civitates et territoria Europae
Civitates

Albania · Andorra · Armenia · Atropatene · Austria · Belgica · Bosnia et Herzegovina · Britanniarum regnum · Bulgaria · Cechia · Civitas Vaticana · Croatia · Cyprus · Dania · Estonia · Finnia · Francia · Georgia · Germania · Graecia · Helvetia · Hibernia · Hispania · Hungaria · Islandia · Italia · Lettonia · Lichtenstenum · Lituania · Luxemburgum · Macedonia Septentrionalis · Melita · Moldavia · Monoecus · Mons Niger · Nederlandia · Norvegia · Polonia · Portugallia · Romania · Russia · Ruthenia Alba · Serbia · Sanctus Marinus · Slovacia · Slovenia · Suecia · Turcia · Ucraina

Civitates statu dubio

Abascia · Carabachia Superior · Cyprus septentrionalis · Donetskensis · Kosovia · Luganskensis · Ossetia Meridionalis · Transnistria

Territoria obnoxia et statu dubio

Acroterium et Decelea · Caesarea insula · Crimaea · Faeroae · Gibraltaria · Lisia · Riduna · Monapia · Sargia

Capsae cognatae: Africa • America • Asia • Oceania
Civitates sociae Unionis Europaeae

Austria • Belgica • Bulgaria • Cechia • Croatia • Cyprus • Dania • Estonia • Finnia • Francia • Germania • Graecia • Hibernia • Hispania • Hungaria • Italia • Lettonia • Lituania • Luxemburgum • Melita • Nederlandia • Polonia • Portugallia • Romania • Slovacia • Slovenia • Suecia

Capsae cognatae: Duces civitatum • Primi ministri
Francia : politica
Praesides Franciae 1947–

Vincentius Auriol 1947 • Renatus Coty 1954 • Carolus de Gaulle 1958 • Georgius Pompidou 1969 • Valerius Giscard d'Estaing 1974 • Franciscus Mitterrand 1981 • Iacobus Chirac 1995 • Nicolaus Sarkozy 2007 • Franciscus Hollande 2012 • Emmanuel Macron 2017

Primi ministri Franciae 1959–

Michael Debré 1959 • Georgius Pompidou 1962 • Mauritius Couve de Murville 1968 • Iacobus Chaban-Delmas 1969 • Petrus Messmer 1972 • Iacobus Chirac 1974 • Raimundus Barre 1976 • Petrus Mauroy 1981 • Laurentius Fabius 1984 • Iacobus Chirac 1986 • Michael Rocard 1988 • Editha Cresson 1991 • Petrus Bérégovoy 1992 • Eduardus Balladur 1993 • Alanus Juppé 1995 • Leonillus Jospin 1997 • Ioannes Petrus Raffarin 2002 • Dominicus de Villepin 2005 • Franciscus Fillon 2007 • Ioannes Marcus Ayrault 2012 • Manuel Valls 2014 • Bernardus Cazeneuve 2016 • Eduardus Philippe 2017 • Ioannes Castex 2020 • Elisabetha Borne 2022 • Gabriel Attal 2024 • Michael Barnier 2024

Ministri rerum externarum Francici 1959–

Mauritius Couve de Murville 1959 • Michael Debré 1968 • Mauritius Schumann 1969 • Michael Jobert 1973 • Ioannes Sauvagnargues 1974 • Ludovicus de Guiringaud 1976 • Ioannes François-Poncet 1978 • Claudius Cheysson 1981 • Rolandus Dumas 1984 • Ioannes Bernardus Raimond 1986 • Rolandus Dumas 1988 • Alanus Juppé 1993 • Herveus de Charette 1995 • Hubertus Védrine 1997 • Dominicus de Villepin 2002 • Michael Barnier 2004 • Philippus Douste-Blazy 2005 • Bernardus Kouchner 2007 • Michaela Alliot-Marie 2010 • Alanus Juppé 2011 • Laurentius Fabius 2012 • Ioannes Marcus Ayrault 2016 • Ioannes Ivo Le Drian 2017 • Catharina Colonna 2022 • Stephanus Séjourné 2024

Ministri rectionis Francicae Elisabethae Borne 2022–2024 (praeside Emmanuele Macron)

Damianus Abad (2022) • Rima Abdul-Malak • Gabriel Attal (2023–2024) • Christophorus Béchu • Aurora Bergé (2023–2024) • Elisabetha Borne • Brigitta Bourguignon (2022) • Franciscus Braun (2022–2023) • Yaël Braun-Pivet (2022) • Catharina Colonna • Ioannes Christophorus Combe • Geraldus Darmanin • Ericus Dupond-Moretti • Oliverius Dussopt • Marcus Fesneau • Agnes Firmin-Le Bodo (2023–2024) • Stanislaus Guerini • Sebastianus Lecornu • Bruno Le Maire • Amelia de Montchalin (2022) • Pap Ndiaye (2022–2023) • Amelia Oudéa-Castéra • Agnes Pannier-Runacher • Sylvia Retailleau • Aurelianus Rousseau (2023)

Francia : geographica
Regiones Franciae
Regiones
Franciae hexagonalis
1986–2015

Alsatia • Aquitania • Arvernia • Britannia Minor • Burgundia • Campania et Arduenna • Centrum • Insula Franciae • Lemovicensis • Liber Comitatus • Lotharingia • Meridianum et Pyrenaei • Normannia Inferior • Normannia Superior • Linguadocia et Ruscino • Pagi Ligeris • Picardia • Pictaviensis et Carantoni • Provincia Alpes Litus Lazuli • Rhodanus et Alpes • Septentrio et Fretum

Regiones
Franciae hexagonalis
ab anno 2016

Alta Franciae • Nova Aquitania • Arvernia Rhodanus Alpes • Britannia Minor • Burgundia et Liber Comitatus • Centrum et Vallis Ligeris • Insula Franciae • Magnus Oriens • Normannia • Occitania • Pagi Ligeris • Provincia Alpes Litus Lazuli

Regiones transmarinae

Corsica • Guadalupia • Guiana • Martinica • Mayotte • Reunio

Praefecturae et territoria Franciae ordine alphabetico digesta

Praefecturae: Aegirtius · Ager Belfortii · Alba · Alpes Maritimae · Alpes Provinciae Superioris · Alpes Superiores · Alta Sequanae · Andra · Andra et Liger · Arar et Liger · Arar Superior · Arauris · Ardesca · Arduenna · Arigia · Atax · Avario · Axona · Calva Dorsa · Carantonus · Carantonus Maritimus · Carus · Clivus Aureus · Corsica Meridionalis · Corsica Superior · Crosa · Curretia · Drauma · Dubis · Duranius · Ebura · Ebura et Lidericus · Elaver · Esia · Evelinae · Exona · Finis Terrae · Fretum Calesii · Garunna Superior · Girundia · Guadalupia · Guiana · Icauna · Illa et Vicinonia · Indis · Isara · Iura · Landae · Lidericus et Carus · Liger · Liger Atlanticus · Liger Superior · Ligerula · Litora ad Mare · Losara · Mayotte · Manica · Mariculum · Martinica · Matrona · Matrona Superior · Meduana · Meduana et Liger · Metropolis Lugdunensis · Mons Celtorum · Mosa · Mosella · Murta et Mosella · Niver · Olina · Oltis · Oltis et Garumna · Ostia Rhodani · Podium Dumiatis · Pyrenaeus Atlanticus · Pyrenaeus Orientalis · Pyrenaeus Superior · Reunio · Rhenus Inferior · Rhenus Superior · Rhodanus · Sabaudia · Sabaudia Superior · Samara · Sartha · Septentrio · Sequana et Matrona · Sequana et Sanctus Dionysius · Sequana Maritima · Tarnis · Tarnis et Garumna · Urbs Lutetiae · Utraeque Separae · Vallis Clausa · Vallis Esiae · Vallis Matronae · Vardo · Varus · Vigenna · Vigenna Superior · Vendea · Vosegus
Territoria: Metropolis Lugdunensis · Nova Caledonia · Polynesia Francica · Sanctus Bartholomaeus · Sanctus Martinus · Sanctus Petrus et Miquelon · Terrae australes antarcticaeque Francicae · Uvea et Futuna

Praefecturae et territoria Franciae ordine numerico digesta

Francia hexagonalis: 01 Indis · 02 Axona · 03 Elaver · 04 Alpes Provinciae Superioris · 05 Alpes Superiores · 06 Alpes Maritimae · 07 Ardesca · 08 Arduenna · 09 Arigia · 10 Alba · 11 Atax · 12 Avario · 13 Ostia Rhodani · 14 Calva Dorsa · 15 Mons Celtorum · 16 Carantonus · 17 Carantonus Maritimus · 18 Carus · 19 Curretia · 21 Clivus Aureus · 22 Litora ad Mare · 23 Crosa · 24 Duranius · 25 Dubis · 26 Drona · 27 Ebura · 28 Ebura et Lidericus · 29 Finis Terrae · 30 Vardo · 31 Garunna Superior · 32 Aegirtius · 33 Girundia · 34 Arauris · 35 Illa et Vicinonia · 36 Ingeris · 37 Andra et Liger · 38 Isara · 39 Iura · 40 Landae · 41 Lidericus et Carus · 42 Liger · 43 Liger Superior · 44 Liger Atlanticus · 45 Ligerula · 46 Oltis · 47 Oltis et Garumna · 48 Losara · 49 Meduana et Liger · 50 Manica · 51 Matrona · 52 Matrona Superior · 53 Meduana · 54 Murta et Mosella · 55 Mosa · 56 Mariculum · 57 Mosella · 58 Niver · 59 Septentrio · 60 Esia · 61 Olina · 62 Fretum Calesii · 63 Podium Dumiatis · 64 Pyrenaeus Atlanticus · 65 Pyrenaeus Superior · 66 Pyrenaeus Orientalis · 67 Rhenus Inferior · 68 Rhenus Superior · 69 Rhodanus · 69M Metropolis Lugdunensis · 70 Arar Superior · 71 Arar et Liger · 72 Sartha · 73 Sabaudia · 74 Sabaudia Superior · 75 Urbs Lutetiae · 76 Sequana Maritima · 77 Sequana et Matrona · 78 Evelinae · 79 Utraeque Separae · 80 Samara · 81 Tarnis · 82 Tarnis et Garumna · 83 Varus · 84 Vallis Clausa · 85 Vendea · 86 Vigenna · 87 Vigenna Superior · 88 Vosegus · 89 Icauna · 90 Ager Belfortii · 91 Exona · 92 Alta Sequanae · 93 Sequana et Sanctus Dionysius · 94 Vallis Matronae · 95 Vallis Esiae
Corsica: 2A Corsica Meridionalis · 2B Corsica Superior
Terrae transmarinae: 971 Guadalupia · 972 Martinica · 973 Guiana · 974 Reunio · 975 Insulae Sancti Petri et Miquelonensis · 976 Mayotte · 977 Insula Sancti Bartholomaei · 978 Insula Sancti Martini · 984 Terrae australes antarcticaeque Francicae · 986 Uvea et Futuna · 987 Polynesia Francica · 988 Nova Caledonia

Urbes praefecturarum et territoriorum Franciae capitales

Urbes metropolitanae: Adiacium  · Aginnum  · Albia  · Alenconium  · Ambianum  · Andecavis  · Anicium Vellavorum  · Annecium  · Antissiodorum  · Argentoratum  · Augusta Auscorum  · Augustonemetum  · Aureliacum  · Aurelianum  · Avennio  · Avriacum  · Balbiniacum  · Barrum  · Belfortium  · Bellovacum  · Bituricum  · Blesae  · Briva  · Burdigala  · Burgus Bressiae  · Cadomum  · Cadurcum  · Calmontium  · Camberiacum  · Carcaso  · Carnotes  · Caroli Villa  · Castrum Radulphi  · Catalaunum  · Cenomanum  · Cergeium  · Colmaria  · Coriosopitum  · Christolium  · Dinia  · Divio  · Ebroicum  · Engolisma  · Fuxium · Gratianopolis  · Gueretum  · Insula  · Laudunum  · Ledo Salinarius  · Lemovices  · Lugdunum  · Lutetia  · Mantinum  · Martianum  · Massilia  · Matisco  · Melodunum  · Mettis  · Mimate  · Molinae  · Mons Albanus  · Monspessulanus  · Nanceium  · Nemausus  · Nemetacum  · Nemetodurum  · Nicaea  · Niortium  · Nivernum  · Palum  · Perpinianum  · Petrocorium  · Pictavium  · Portus Namnetum  · Privatum  · Redones  · Rothomagus  · Rupella  · Rupes ad Yonem  · Sanctus Briocus  · Sanctus Laudus  · Sanctus Stephanus de Furano  · Segodunum  · Spinalium  · Tarba  · Telo Martius  · Tolosa  · Trecae  · Turonum  · Valentia  · Vallis Guidonis  · Vapincum  · Veneti  · Versaliae  · Vesulum  · Vesuntio
Urbes transmarinae: Arx Gallica  · Caienna  · Ima Tellus  · Mamoudzou  · Mata-Utu  · Nouméa  · Papeete  · Sanctus Dionysius  · Sanctus Petrus
Ordine numerico digestae: 01 Burgus Bressiae  · 02 Laudunum  · 03 Molinae  · 04 Dinia  · 05 Vapincum  · 06 Nicaea  · 07 Privatum  · 08 Caroli Villa  · 09 Fuxium  · 10 Trecae  · 11 Carcaso  · 12 Segodunum  · 13 Massilia  · 14 Cadomum  · 15 Aureliacum  · 16 Engolisma  · 17 Rupella  · 18 Bituricum  · 19 Briva  · 2A Adiacium  · 2B Mantinum  · 21 Divio  · 22 Sanctus Briocus  · 23 Gueretum  · 24 Petrocorium  · 25 Vesuntio  · 26 Valentia  · 27 Ebroicum  · 28 Carnotes  · 29 Coriosopitum  · 30 Nemausus  · 31 Tolosa  · 32 Augusta Auscorum  · 33 Burdigala  · 34 Monspessulanus  · 35 Redones  · 36 Castrum Radulphi  · 37 Turonum  · 38 Gratianopolis  · 39 Ledo Salinarius  · 40 Martianum  · 41 Blesae  · 42 Sanctus Stephanus de Furano  · 43 Anicium Vellavorum  · 44 Portus Namnetum  · 45 Aurelianum  · 46 Cadurcum  · 47 Aginnum  · 48 Mimate  · 49 Andecavis  · 50 Sanctus Laudus  · 51 Catalaunum  · 52 Calmontium  · 53 Vallis Guidonis  · 54 Nanceium  · 55 Barrum  · 56 Veneti  · 57 Mettis  · 58 Nivernum  · 59 Insula  · 60 Bellovacum  · 61 Alenconium  · 62 Nemetacum  · 63 Augustonemetum  · 64 Palum  · 65 Tarba  · 66 Perpinianum  · 67 Argentoratum  · 68 Colmaria  · 69 Lugdunum  · 70 Vesulum  · 71 Matisco  · 72 Cenomanum  · 73 Camberiacum  · 74 Annecium  · 75 Lutetia  · 76 Rothomagus  · 77 Melodunum  · 78 Versaliae  · 79 Niortium  · 80 Ambianum  · 81 Albia  · 82 Mons Albanus  · 83 Telo Martius  · 84 Avennio  · 85 Rupes ad Yonem  · 86 Pictavium  · 87 Lemovices  · 88 Spinalium  · 89 Antissiodorum  · 90 Belfortium  · 91 Avriacum  · 92 Nemetodurum  · 93 Balbiniacum  · 94 Christolium  · 95 Cergeium  · 971 |  · 972 Arx Gallica  · 973 Caienna  · 974 Sanctus Dionysius  · 975 Sanctus Petrus  · 976 Mamoudzou  · 986 Mata-Utu  · 987 Papeete  · 988 Nouméa

Francia : historica
Reges Francorum 987-1848
Henricus IV rex Francorum
Henricus IV rex Francorum

Hugo Capetius 987 · Robertus II 996 · Henricus I 1031 · Philippus I 1060 · Ludovicus VI 1108 · Ludovicus VII 1137 · Philippus II 1180 · Ludovicus VIII 1223 · Ludovicus IX 1226 · Philippus III 1270 · Philippus IV 1285 · Ludovicus X 1314 · Ioannes I 1316 · Philippus V 1316 · Carolus IV 1322 · Philippus VI 1328 · Ioannes II 1350 · Carolus V 1364 · Carolus VI 1380 · Carolus VII 1422 · Ludovicus XI 1461 · Carolus VIII 1483 · Ludovicus XII 1498 · Franciscus I 1515 · Henricus II 1547 · Franciscus II 1559 · Carolus IX 1560 · Henricus III 1574 · Henricus IV 1589 · Ludovicus XIII 1610 · Ludovicus XIV 1643 · Ludovicus XV 1715 · Ludovicus XVI 1774–1792 · Ludovicus XVIII 1814–1824 · Carolus X 1824–1830 · Ludovicus Philippus 1830–1848

Principes Franciae 1799–1946

Napoleo Bonaparte primus consul 1799, imperator 1804 • Ludovicus XVIII rex 1814 • Carolus X 1824 • Ludovicus Philippus 1830 • Ludovicus Napoleo Bonaparte praeses 1848, imperator 1851 • Adolphus Thiers praeses 1871 • Patricius de Mac-Mahon 1873 • Iulius Grévy 1879 • Maria Franciscus Sadi Carnot 1887 • Ioannes Casimir-Perier 1894 • Felix Faure 1895 • Aemilius Loubet 1899 • Armandus Fallières 1906 • Raimundus Poincaré 1913 • Paulus Deschanel 1920 • Alexander Millerand 1920 • Gasto Doumergue 1924 • Paulus Doumer 1931 • Albertus Lebrun 1932 • Philippus Pétain princeps civitatis Francicae 1940–1944 • Carolus de Gaulle praeses Franciae liberae 1940, praeses regiminis provisorii 1944 • Felix Gouin 1946 • Georgius Bidault 1946

Praesides consilii Franciae 1871–1959
Tertia res publica

Armandus Dufaure · Albertus de Broglie · Ernestus Courtot de Cissey · Ludovicus Buffet · Armandus Dufaure · Iulius Simon · Albertus de Broglie · Caietanus de Rochebouët · Armandus Dufaure · Gulielmus Henricus Waddington · Carolus de Freycinet · Iulius Ferry · Leo Gambetta · Carolus de Freycinet · Carolus Duclerc · Armandus Fallières · Iulius Ferry · Henricus Brisson · Carolus de Freycinet · Renatus Goblet · Mauritius Rouvier · Petrus Tirard · Carolus Floquet · Petrus Tirard · Carolus de Freycinet · Aemilius Loubet · Alexander Ribot · Carolus Dupuy · Ioannes Casimir-Perier · Carolus Dupuy · Alexander Ribot · Leo Bourgeois · Iulius Méline · Henricus Brisson · Carolus Dupuy · Petrus Waldeck-Rousseau · Aemilius Combes · Mauritius Rouvier · Ferdinandus Sarrien · Georgius Clemenceau · Aristides Briand · Ernestus Monis · Iosephus Caillaux · Raimundus Poincaré · Aristides Briand · Ludovicus Barthou · Gasto Doumergue · Alexander Ribot · Renatus Viviani · Aristides Briand · Alexander Ribot · Paulus Painlevé · Georgius Clemenceau · Alexander Millerand · Georgius Leygues · Aristides Briand · Raimundus Poincaré · Fridericus François-Marsal · Eduardus Herriot · Paulus Painlevé · Aristides Briand · Eduardus Herriot · Raimundus Poincaré · Aristides Briand · Andreas Tardieu · Camillus Chautemps · Andreas Tardieu · Theodorus Steeg · Petrus Laval · Andreas Tardieu · Eduardus Herriot · Iosephus Paul-Boncour · Eduardus Daladier · Albertus Sarraut · Camillus Chautemps · Eduardus Daladier · Gasto Doumergue · Petrus-Stephanus Flandin · Ferdinandus Bouisson · Petrus Laval · Albertus Sarraut · Leo Blum · Camillus Chautemps · Leo Blum · Eduardus Daladier · Paulus Reynaud · Philippus Petain

Civitas Francica

Petrus Laval · Petrus-Stephanus Flandin · Franciscus Darlan · Petrus Laval

GPRF

Carolus de Gaulle · Felix Gouin · Georgius Bidault · Leo Blum

Quarta res publica

Paulus Ramadier · Robertus Schuman · Andreas Marie · Robertus Schuman · Henricus Queuille · Georgius Bidault · Henricus Queuille · Renatus Pleven · Henricus Queuille · Renatus Pleven · Edgarus Faure · Antonius Pinay · Renatus Mayer · Iosephus Laniel · Petrus Mendès France · Edgarus Faure · Guido Mollet · Mauritius Bourgès-Maunoury · Felix Gaillard · Petrus Pflimlin · Carolus de Gaulle

Ministri rerum externarum Francici 1870–1959
Tertia res publica

Iulius Favre · Carolus de Rémusat · Albertus de Broglie · Ludovicus Decazes · Gasto de Banneville · Gulielmus Henricus Waddington · Carolus de Freycinet · Iulius Barthélemy-Saint-Hilaire · Leo Gambetta · Carolus de Freycinet · Carolus Duclerc · Armandus Fallières · Paulus Armandus Challemel-Lacour · Iulius Ferry · Carolus de Freycinet · Aemilius Flourens · Renatus Goblet · Eugenius Spuller · Alexander Ribot · Iulius Develle · Ioannes Casimir-Perier · Gabriel Hanotaux · Marcellinus Berthelot · Leo Bourgeois · Gabriel Hanotaux · Theophilus Delcassé · Mauritius Rouvier · Leo Bourgeois · Stephanus Pichon · Ioannes Cruppi · Iustinus Germanus Casimir de Selves · Raimundus Poincaré · Carolus Jonnart · Stephanus Pichon · Gasto Doumergue · Leo Bourgeois · Renatus Viviani · Gasto Doumergue · Theophilus Delcassé · Renatus Viviani · Aristides Briand · Alexander Ribot · Ludovicus Barthou · Stephanus Pichon · Alexander Millerand · Georgius Leygues · Aristides Briand · Raimundus Poincaré · Edmundus Lefebvre du Prey· Eduardus Herriot · Aristides Briand · Eduardus Herriot · Aristides Briand · Petrus Laval · Andreas Tardieu · Eduardus Herriot · Iosephus Paul-Boncour · Eduardus Daladier · Ludovicus Barthou · Petrus Laval · Petrus Stephanus Flandin · Ivo Delbos · Iosephus Paul-Boncour · Georgius Bonnet · Eduardus Daladier · Paulus Reynaud · Eduardus Daladier · Paulus Reynaud

Regimen Vippiacense

Paulus Baudouin · Petrus Laval · Petrus Stephanus Flandin · Franciscus Darlan · Petrus Laval

Francia libera

Mauritius Dejean · Renatus Pleven · Renatus Massigli

Quarta res publica

Georgius Bidault · Leo Blum · Georgius Bidault · Robertus Schuman · Georgius Bidault · Petrus Mendès France · Edgarus Faure · Antonius Pinay · Christianus Pineau · Renatus Pleven

Provinciae militares Franciae usque in annum 1789

Alnensis(fr) • Alsatia • Andecavensis • Artesia • Arvernia • Aurelianensis • Navarra et Beneharnum • Bituricensis • Bononiensis • Borboniensis • Britannia Minor • Burgundia • Campania et Bria • Cenomanensis et Perticensis • Corsica • Delphinatus • Flandria Hannonia Camaracensis • Fuxiensis Donnezan Andorra • Guienna et Vasconia • Insula Franciae • Lemovicensis • Liber Comitatus • Linguadocia • Lotharingia et Barrensis • Lugdunensis • Marchia • Nivernensis • Normannia • Parisiensis • Picardia • Pictaviensis • Portus Gratiae • Provincia • Ruscino • Salmuriensis • Santonensis et Inculismensis(fr) • Sedanensis • Tres Episcopatus • Turonensis
Alsace • Anjou • Artois • Aunis • Auvergne • Berry • Boulonnais • Bourbonnais • Bourgogne • Bretagne • Champagne et Brie • Corse • Dauphiné • Flandres Hainaut et Cambrésis • Foix Donnezan et Andorre • Franche-Comté • Guienne et Gascogne • Le Havre • Île de France • Languedoc • Haut et Bas Limousin • Lorraine et Barrois • Lyonnais • Maine et Perche • Haute et Basse Marche • Navarre et Béarn • Nivernais • Normandie • Orléanais • Prévoté et Vicomté de Paris • Picardie et Pays reconquis • Haut et Bas Poitou • Provence • Roussillon • Saintonge et Angoumois • Saumurois • Principauté de Sedan • Touraine • Trois Évêchés

Capsae cognatae: Regiones Franciae


Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Francia&oldid=3850886"