'''Agrigentum'''<ref>''Agrigentum''; [[Cic.]], ''In Verrem'' 2.2.26; [[Livius|Liv.]] 25.23; etc.</ref><ref name="CathHier">Vb. adiect. "Agrigentinus", cf. {{CathHierDiocese|agri|Archidioecesis Agrigentina}}.</ref><ref>Aevo medio "Gergentum": Gaufredi Malaterrae ''De rebus gestis Rogerii Calabriae et Siciliae comite,'' p. 137 [s.v. ''Girgenti''], in L. A. Muratori, ed., ''Rerum italicarum scriptores: raccolta degli storici italiani dal cinquecento al millecinquecento'' (nova ed., 1900: [http://ia310814.us.archive.org/2/items/rerumitalicarums51murauoft/rerumitalicarums51murauoft.pdf Editio interretialis.]</ref> ({{pns|i|n|Agrigentum}}) et rarius '''Acragas''' ({{pns|antis|m|Acragas}}; [[Graece]] ''Ἀκράγας''; [[Italiane]] ''Agrigento''; [[Lingua Sicula|Sicule]] ''[[:scn:Girgenti|Girgenti]]'') est [[urbes Italiae|urbs]] [[Italia|Italica]] et [[commune Italiae|municipium]], circiter 59 650 incolarum, in meridianis insulae [[Sicilia]]e regionibus situm. [[Caput (urbs)|Caput]] est [[Consortium Liberum Municipale Agrigentinum|Consortii Liberi Municipalis Agrigentini]].
'''Agrigentum'''<ref>''Agrigentum'' {{victio|Agrigentum|i|n}}; [[Cic.]], ''In Verrem'' 2.2.26; [[Livius|Liv.]] 25.23; etc.</ref><ref name="CathHier">Vb. adiect. "Agrigentinus", cf. {{CathHierDiocese|agri|Archidioecesis Agrigentina}}</ref><ref>Aevo medio "Gergentum": Gaufredi Malaterrae ''De rebus gestis Rogerii Calabriae et Siciliae comite,'' p. 137 [s.v. ''Girgenti''], in L. A. Muratori, ed., ''Rerum italicarum scriptores: raccolta degli storici italiani dal cinquecento al millecinquecento'' (nova ed., 1900: [http://ia310814.us.archive.org/2/items/rerumitalicarums51murauoft/rerumitalicarums51murauoft.pdf Editio interretialis]</ref> et rarius Acragas (-antis, m.) seu [[Graece]] '''Ἀκράγας'''([[Lingua Italiana|Italiane]] ''Agrigento''; [[Lingua Sicula|Sicule]] ''[[:scn:Girgenti|Girgenti]]'') est [[Urbes Italiae|urbs]] [[Italia|Italia]]e et [[Commune Italiae|municipium]], circiter 59 650 incolarum, in partibus meridianis insulae [[Sicilia]]e situm. Caput est [[Consortium Liberum Municipale Agrigentinum|Consortii Liberi Municipalis Agrigentini]].
Ad 60.000 hominum urbem incolunt, et praecipuae civitates in provincia Licatam et Narum (''Naro'') includunt; haec autem servatissimis catacumbis notissima est, quae sunt loca secreta in quibus primi Christiani Deum adorabant.
Ad 60 000 hominum urbem incolunt, et praecipuae civitates in provincia Licatam et Narum (''Naro'') includunt; haec autem servatissimis [[catacumbae|catacumbis]] notissima est, quae sunt loca secreta in quibus primi Christiani eorum [[deus|deum]] adorabant.
=== Sententia ===
=== Sententia ===
Linea 47:
Linea 11:
=== Aetas antiqua ===
=== Aetas antiqua ===
Historia Agrigenti antiquissima est. Agrigentum [[581 a.C.n.]] ab incolis [[Gela]]e condita est et urbs "Acragas", ex flumine Akragante, appellata est. Deinde Acragas inter flumina sicula [[Hymera Australis|Hymera australem]] et [[Halycus|Halycum]] condita est. Post urbem conditam, circa [[570 a.C.n.]] tyrannus [[Phalaris]] rerum potitus est et, per sedecim annos, ferox tyrannis Phalaridis urbem gubernavit. Tyranno Phalaride, inventor [[Perilaus Atheniensis|Perillus Atheniensis]] tormentum ad scelestos viros necandos construxit, quod taurus aëneus appellatus est: in hoc tormento morituri includebantur, et igni subter accenso atrociter moriebantur, quia metallo fervefacto torrebantur. Sed cum Perillus Phalaridi taurum istum praeberet, crudelis tyrannus inventorem in eius invento inclusit. Perillus ex morte causa tauri servatus est, sed paulo post Phalaride iubente ex rupe deiectus est. Sed [[554 a.C.n.]] seditione orta Phalaris tyrannide spoliatus et occisus est. Phalaris in ipso tauro aëneo perisse dicitur, qui "Taurus Phalaridis" postea appellatus est. Tyranno [[Theron|Therone]], aetate aurea Acragas fuit et 300.000 cives urbem habitabant. Acragas [[Punicus|Punicos]] in bello dominationis Maris Siculi vicit sed Theron anno 471 a.C.n. mortuus est. Cum philosopho Graeco Empedocle aetas democratica incepit et magna praeclara templa Vallis Templorum aedificata sunt. Poëta [[Pindarus]] de Acragante scripsit ut ''pulcherrima urbs mortalium''. Anno 406 a.C.n. Poeni urbem ceperunt et deleverunt, sed anno 339 a.C.n. Graeci, [[Timoleon|Timoleonte Corinthio]] duce, sub influentia{{dubsig}} Syracusana urbem restituerunt et novis incolis Acragas frequentata est. Anno 282 a.C.n. tyrannus urbis [[Phintias]], oppugnata Gela a [[Mamertini|Mamertinis]], oppidum delevit et cives deportavit in [[Alicata]], ubi templa et nova moenia aedificata sunt. Post biennium [[Syracusae|Syracusani]] Acragantem oppugnaverunt et bello vicerunt. [[Primum bellum Punicum|primo bello Punico]] Romani anno 262 a.C.n. urbem obsidione clauserunt, sed Poeni anno 255 a.C.n. urbem receperunt. Anno 212 a.C.n. [[Romani antiqui|Romani]][[Secundum bellum Punicum|secundo bello Punico]] urbem ceperunt eique nomen latinum Agrigentum impositum est. [[Quintus Fulvius Flaccus]] censor templum Iunonis Laciniae tegulis marmoreis spoliavit.
Historia Agrigenti antiquissima est. Agrigentum [[581 a.C.n.]] ab incolis [[Gela]]e condita est et urbs "Acragas", ex flumine Akragante, appellata est. Deinde Acragas inter flumina sicula [[Hymera Australis|Hymera australem]] et [[Halycus|Halycum]] condita est. Post urbem conditam, circa [[570 a.C.n.]] tyrannus [[Phalaris]] rerum potitus est et, per sedecim annos, ferox tyrannis Phalaridis urbem gubernavit. Tyranno Phalaride, inventor [[Perilaus Atheniensis|Perillus Atheniensis]] tormentum ad scelestos viros necandos construxit, quod taurus aëneus appellatus est: in hoc tormento morituri includebantur, et igni subter accenso atrociter moriebantur, quia metallo fervefacto torrebantur. Sed cum Perillus Phalaridi taurum istum praeberet, crudelis tyrannus inventorem in eius invento inclusit. Perillus ex morte causa tauri servatus est, sed paulo post Phalaride iubente ex rupe deiectus est. Sed [[554 a.C.n.]] seditione orta Phalaris tyrannide spoliatus et occisus est. Phalaris in ipso tauro aëneo perisse dicitur, qui "Taurus Phalaridis" postea appellatus est. Tyranno [[Theron]]e, aetate aurea Acragas fuit et 300.000 cives urbem habitabant. Acragas [[Punicus|Punicos]] in bello dominationis Maris Siculi vicit sed Theron anno 471 a.C.n. mortuus est. Cum philosopho Graeco Empedocle aetas democratica incepit et magna praeclara templa Vallis Templorum aedificata sunt. Poëta [[Pindarus]] de Acragante scripsit ut ''pulcherrima urbs mortalium''. Anno 406 a.C.n. Poeni urbem ceperunt et deleverunt, sed anno 339 a.C.n. Graeci, [[Timoleon|Timoleonte Corinthio]] duce, sub influentia{{dubsig}} Syracusana urbem restituerunt et novis incolis Acragas frequentata est. Anno 282 a.C.n. tyrannus urbis [[Phintias]], oppugnata Gela a [[Mamertini]]s, oppidum delevit et cives deportavit in [[Alicata]], ubi templa et nova moenia aedificata sunt. Post biennium [[Syracusae|Syracusani]] Acragantem oppugnaverunt et bello vicerunt. [[Primum bellum Punicum|primo bello Punico]] Romani anno 262 a.C.n. urbem obsidione clauserunt, sed Poeni anno 255 a.C.n. urbem receperunt. Anno 212 a.C.n. [[Romani antiqui|Romani]][[Secundum bellum Punicum|secundo bello Punico]] urbem ceperunt eique nomen latinum Agrigentum impositum est. [[Quintus Fulvius Flaccus]] censor templum Iunonis Laciniae tegulis marmoreis spoliavit.
=== Aetas Medievalis ===
=== Aetas Medievalis ===
Post finem Imperii Romani Agrigentum a [[Vandali|Vandalis]], [[Ostrogothi|Ostrogothis]] et [[Imperium Byzantinum|Imperio Byzantino]] dominata est et aetate byzantina multi cives loco moti sunt et in acropoli vixerunt. Anno domini 828 [[Saraceni]] urbem desertam ceperunt eique nomen arabum ''Jirjant'' ([[Arabice]] حِرحَنت) imposerunt. Postea [[Normanni]] urbem expugnaverunt et nomen ex arabo ''Jirjant'' in siculo ''Girgenti'' mutatum est. Anno 1087 [[Rogerius de Altavilla|Rogerius I de Altavilla]] Archidioecesim Agrigentinam restituit et Castrum Agrigenti aedificatum est a Normannis. Anno 1150 ab [[Edrisius|Edrisio]] castrum firmissimum descriptum est ut ''arx principalis pro defensione''.
Post finem Imperii Romani Agrigentum a [[Vandali]]s, [[Ostrogothi]]s et [[Imperium Byzantinum|Imperio Byzantino]] dominata est et aetate byzantina multi cives loco moti sunt et in acropoli vixerunt. Anno domini 828 [[Saraceni]] urbem desertam ceperunt eique nomen arabum ''Jirjant'' ([[Arabice]] حِرحَنت) imposerunt. Postea [[Normanni]] urbem expugnaverunt et nomen ex arabo ''Jirjant'' in siculo ''Girgenti'' mutatum est. Anno 1087 [[Rogerius de Altavilla|Rogerius I de Altavilla]] Archidioecesim Agrigentinam restituit et Castrum Agrigenti aedificatum est a Normannis. Anno 1150 ab [[Edrisius|Edrisio]] castrum firmissimum descriptum est ut ''arx principalis pro defensione''.
=== Aetas moderna ===
=== Aetas moderna ===
Linea 56:
Linea 20:
== Clari cives ==
== Clari cives ==
===Nati===
=== Nati ===
* [[Empedocles]], philosophus Graecus prae-Socraticus
* [[Empedocles]], philosophus Graecus prae-Socraticus
*[[Acro]], medicus Graecus
* [[Acro]], medicus Graecus
* [[Gaius Ofonius Tigellinus]]
* [[Gaius Ofonius Tigellinus]]
* [[Aloisius Pirandello]], [[scriptor]] in Portu Empedocles vico apud Agrigentum natus est
* [[Aloisius Pirandello]], [[scriptor]] in Portu Empedocles vico apud Agrigentum natus est
* [[Angelinus Alfano]]
* [[Angelinus Alfano]]
=== Victi ===
=== Hic vixerunt ===
* [[Dominicus Modugno]]
* [[Dominicus Modugno]]
===Mortui===
=== Mortui ===
* [[Perillus Atheniensis]]
* [[Perillus Atheniensis]]
* [[Phalaris]]
* [[Phalaris]]
* [[Simonides]]
* [[Simonides]]
* [[Marius Tobino]]
* [[Marius Tobino]]
== Urbis administratio==
== Urbis administratio ==
A die 3 Iunii 2015 praefectus urbis Calogerus Firettus est.
A die 3 Iunii 2015 praefectus urbis Calogerus Firettus est.
Agrigentum [[sedes episcopalis metropolitana]] [[Ecclesia Catholica Romana|Ecclesiae Catholicae Romanae]] est. Nomen sedis episcopalis [[Archidioecesis Agrigentina]]<ref name="CathHier" /> est.
Agrigentum [[sedes episcopalis metropolitana]] [[Ecclesia Catholica Romana|Ecclesiae Catholicae Romanae]] est. Nomen sedis episcopalis [[Archidioecesis Agrigentina]]<ref name="CathHier" /> est.
Ad 60 000 hominum urbem incolunt, et praecipuae civitates in provincia Licatam et Narum (Naro) includunt; haec autem servatissimis catacumbis notissima est, quae sunt loca secreta in quibus primi Christiani eorum deum adorabant.
Historia Agrigenti antiquissima est. Agrigentum 581 a.C.n. ab incolis Gelae condita est et urbs "Acragas", ex flumine Akragante, appellata est. Deinde Acragas inter flumina sicula Hymera australem et Halycum condita est. Post urbem conditam, circa 570 a.C.n. tyrannus Phalaris rerum potitus est et, per sedecim annos, ferox tyrannis Phalaridis urbem gubernavit. Tyranno Phalaride, inventor Perillus Atheniensis tormentum ad scelestos viros necandos construxit, quod taurus aëneus appellatus est: in hoc tormento morituri includebantur, et igni subter accenso atrociter moriebantur, quia metallo fervefacto torrebantur. Sed cum Perillus Phalaridi taurum istum praeberet, crudelis tyrannus inventorem in eius invento inclusit. Perillus ex morte causa tauri servatus est, sed paulo post Phalaride iubente ex rupe deiectus est. Sed 554 a.C.n. seditione orta Phalaris tyrannide spoliatus et occisus est. Phalaris in ipso tauro aëneo perisse dicitur, qui "Taurus Phalaridis" postea appellatus est. Tyranno Therone, aetate aurea Acragas fuit et 300.000 cives urbem habitabant. Acragas Punicos in bello dominationis Maris Siculi vicit sed Theron anno 471 a.C.n. mortuus est. Cum philosopho Graeco Empedocle aetas democratica incepit et magna praeclara templa Vallis Templorum aedificata sunt. Poëta Pindarus de Acragante scripsit ut pulcherrima urbs mortalium. Anno 406 a.C.n. Poeni urbem ceperunt et deleverunt, sed anno 339 a.C.n. Graeci, Timoleonte Corinthio duce, sub influentia? Syracusana urbem restituerunt et novis incolis Acragas frequentata est. Anno 282 a.C.n. tyrannus urbis Phintias, oppugnata Gela a Mamertinis, oppidum delevit et cives deportavit in Alicata, ubi templa et nova moenia aedificata sunt. Post biennium Syracusani Acragantem oppugnaverunt et bello vicerunt. primo bello Punico Romani anno 262 a.C.n. urbem obsidione clauserunt, sed Poeni anno 255 a.C.n. urbem receperunt. Anno 212 a.C.n. Romanisecundo bello Punico urbem ceperunt eique nomen latinum Agrigentum impositum est. Quintus Fulvius Flaccus censor templum Iunonis Laciniae tegulis marmoreis spoliavit.
Post finem Imperii Romani Agrigentum a Vandalis, Ostrogothis et Imperio Byzantino dominata est et aetate byzantina multi cives loco moti sunt et in acropoli vixerunt. Anno domini 828 Saraceni urbem desertam ceperunt eique nomen arabum Jirjant (Arabice حِرحَنت) imposerunt. Postea Normanni urbem expugnaverunt et nomen ex arabo Jirjant in siculo Girgenti mutatum est. Anno 1087 Rogerius I de Altavilla Archidioecesim Agrigentinam restituit et Castrum Agrigenti aedificatum est a Normannis. Anno 1150 ab Edrisio castrum firmissimum descriptum est ut arx principalis pro defensione.
Aetate moderna Sicilia a Hispanis, SabaudisFrancicisque invasa est et Agrigentum lente vetere gloria rediit post XVIII saeculum. Anno domini 1860 Iosephus Garibaldi cum Mille militibus in Siciliam pervenit atque dominatio Borbonica finem habuit, deinde anno post Italia unificata est. Anno 1927 dux Benitus Mussolini urbi nomen italicum Agrigento, nomen similius nomini latino quam nomen Girgenti, imposuit. Tamen, sub consilio scriptoris Empedoclini Andreae Camilleri, anno domini 2016 vicus historicus Agrigenti « Girgenti » appellatus est.
↑Aevo medio "Gergentum": Gaufredi Malaterrae De rebus gestis Rogerii Calabriae et Siciliae comite, p. 137 [s.v. Girgenti], in L. A. Muratori, ed., Rerum italicarum scriptores: raccolta degli storici italiani dal cinquecento al millecinquecento (nova ed., 1900: Editio interretialis.
Agrigentum
.svg)
.jpg)
Ecclesia Sancti Laurentii.
Ecclesia Sancti Gerlandi.
Templum Concordiae.
Ruinae in valle Templorum.
