Quantum redactiones paginae "Limon" differant
mNo edit summary |
No edit summary |
||
Linea 18: | Linea 18: | ||
[[Fasciculus:Bees-really-like-pollinating-my-myer-lemon-tree.jpg|thumb|[[Apis mellifera]] e flore limonis (varietatis ''[[Meyer (varietas limonis)|Meyer Lemon]]'') nectarem sugit]] |
[[Fasciculus:Bees-really-like-pollinating-my-myer-lemon-tree.jpg|thumb|[[Apis mellifera]] e flore limonis (varietatis ''[[Meyer (varietas limonis)|Meyer Lemon]]'') nectarem sugit]] |
||
[[Fasciculus:Lemons in Lucca.JPG|thumb|Limones in hortis [[Palatium Pfanner|Palatii Pfanner]] [[Luca]]e in urbe [[Italia]]e nondum maturae]] |
[[Fasciculus:Lemons in Lucca.JPG|thumb|Limones in hortis [[Palatium Pfanner|Palatii Pfanner]] [[Luca]]e in urbe [[Italia]]e nondum maturae]] |
||
[[Fasciculus:Menton lemon tree.jpg|thumb |
[[Fasciculus:Menton lemon tree.jpg|thumb|Limones in horto domestico urbis [[Mentonum|Mentoni]] [[Francia]]e maturae]] |
||
[[Fasciculus:Sfusato Amalfitano 20070320.JPG|thumb|Varietas olim Latine "[[Limon Amalphitanus]]", [[Italiane|Italice]] hodie ''Sfusato Amalfitano'' appellata]] |
[[Fasciculus:Sfusato Amalfitano 20070320.JPG|thumb|Varietas olim Latine "[[Limon Amalphitanus]]", [[Italiane|Italice]] hodie ''Sfusato Amalfitano'' appellata]] |
||
[[Fasciculus:HK SW 119 Queen's Road West Kiu Fat Building Parkn Shop Lemon n Orange Aug-2012.JPG|thumb|Limones (''Citrus × limon'') et ''grapefruit'' (''[[Citrus × paradisi]]'') in taberna urbis [[Hongcongum|Hongcongi]] [[Serica (regio)|Sericae]] venundatae]] |
[[Fasciculus:HK SW 119 Queen's Road West Kiu Fat Building Parkn Shop Lemon n Orange Aug-2012.JPG|thumb|Limones (''Citrus × limon'') et ''grapefruit'' (''[[Citrus × paradisi]]'') in taberna urbis [[Hongcongum|Hongcongi]] [[Serica (regio)|Sericae]] venundatae]] |
Emendatio ex 19:43, 22 Maii 2017
Vide etiam paginam discretivam: Limo (discretiva)
Subclassis : Rosidae
Ordo : Sapindales
Familia : Rutaceae
Genus : Citrus
Species : C. × limon
Valor nutritivus per 100 g | |
---|---|
Vis nutritivus | 121 kJ |
Sacchara | 2.5 g |
Fibrum | 2.8 g |
Pingue | 0.3 g |
Proteinum | 1.1 g |
Thiaminum | 0.04 mg (3%) |
Riboflavinum | 0.02 mg (1%) |
Niacinum | 0.1 mg (1%) |
Acidum pantothenicum | 0.19 mg (4%) |
Vitaminum B6 | 0.08 mg (6%) |
Folatum | 11 μg (3%) |
Vitaminum C | 53 mg (88%) |
Calcium | 26 mg (3%) |
Ferrum | 0.6 mg (5%) |
Magnesium | 8 mg (2%) |
Manganum | 0.03 mg (2%) |
Phosphorus | 16 mg (2%) |
Kalium | 138 mg (3%) |
Zincum | 0.06 mg (1%) |
Pagina datorum USDA Valores per centum secundum normas CFA Fons: USDA Nutrient Database |
Limon (-is f.)[3][4] (a nomine Arabico لیمون līmūn / laimūn, a Persico لیمون līmūn)[5] sive nomine botanico Citrus × limon est hybrida inter species in genere cui nomen est Citrus. Binomen Citrus limon statuit anno 1768 Nicolaus Laurentius Burmannus[1] post Linnaeum, qui nomen subspeciale Citrus medica β Limon anno 1753 elegerat,[6] Casparum Bauhinum secutus.[7]
Descriptiones botanicae
Bauhinus enim in capitulo de arbore cui nomen "Malus citria" (i.e. Citrus medica) dedit, sic arborem nostram sub nomine "Malus limonia acida" cum nominibus anterioribus enumeravit:
- Malus limonia, Matth. Dod. Lon. Lugd. Cast. Tab. & Ind. occid. p. 3 & orient. par. 3. Limones, Dod. gal. Cord. in Dios. Bellon. Rauw. Tur. Ad. Lob. Caes. Clus. hist. & Ind. occid. p. 9 l. 4 c. 31. Limon arbor ex citrii genere, Cord. hist.
- Tum facie, tum facultate citria referunt: cuius plures differentiae, quaedam oblongiores, asperiores, cortice crassiore, cucumeris aut melonis effigie et limae Adversar. dicuntur: alii cortice laeviore tenuiore, succo acidiore. Cordo quadruplex genus, 1. anserini ovi forma et magnitudine: 2. minus, globosum, utroque capite veluti umbilico insigne: 3. ovi gallinarum figura et quantitate: 4. tertio aequale, globosum, superficie aequale.[7]
Post Bauhinum et Linnaeum Burmannus filius limonem sicut speciem separatam sic enumerat, auctoritatibus citatis:
- CITRUS (Limon) petiolis linearibus: Linn. sp. 1100. Limonia malus silvestris zeylanica, frutcu pumilo, seu Limones pumili silvestres: Burm. zeyl. 43. t. 65. f. 1. Limonellus cum varietatibus: Rumph. amb. 2. p. 106. t. 29. &c. Malus Limonia acida: Bauh. pin. 436. Crandang malaice Javanis. Habitat in India et Europa.[1][8]
De origine et historia
Species generis Citri spontaneae crescunt per regionem satis magnam Australasiaticam, occidentem versus ab India orientali incipientes, orientem versus ad Sericam et Iaponiam necnon Philippinas insulas, meridiem versus usque in Novam Guineam Australiamque. Inter species huius generis hybridae facillime et crebrissime gignuntur, quorum nonnulli fructús hominibus perutiles et valde gratos producunt. Iam Linnaeus limonem subspeciem esse Citri medicae (mali Medici antiquorum) censuit, quae species fructus colore flavo magnos, rugosos et aromaticos sed aegre esculentos profert. Paulo post eum Burmannus filius limonem in speciem erexit, sed apud botanicos recentiores satis constat hanc arborem neque singulam speciem esse neque subspeciem simplicem. Est enim hybrida C. medicae cum Citro × aurantio (aurantio Latinistarum recentiorum), quae ipse iam hybrida est inter C. maximam (pompelmos vernacularem) et C. reticulatam (vel tangerinam).
C. maxima fortasse ex Asia austro-orientali orta est, sed C. reticulata ut videtur e Serica orientali et fortasse Iaponia australi. Verisimile est igitur hybridam inter eas, q.e. C. × aurantium, in hortis Sinarum meridianorum genitum esse. Sed species C. medica Assamiae regionis in India boreo-orientali et fortasse Birmaniae indigena est.[9] In aliqua Indiae regione, ab litoribus oceani Indici haud longe distans, hybrida C. × limon primum productus est. Vavilov sub frugibus ex India oriundis ordinavit (sed dubitanter).[10]
C. medica, omnium specierum huius generis prima, in Asiam occidentalem temporibus classicis transmissa est ad Mediam, unde Theophrastus saec. IV a.C.n. exeunte de hac arbore curiose refert,[11] et mox ad litora Mediterranei, ubi Iudaei in usu religioso cito acceperunt. Eruditi nonnulli fructum C. × limon, eodem colore pictum, forma et mensura paulo restrictiori, utilitate praestantiorem, iam sub imperio Romano ad Europam pervenisse dixerunt: in picturis muralibus domús 1.ix.5 Pompeiani viderunt,[12] in dialogis Athenaei Plutarchique descriptionem audiverunt.[13] Alii abnuunt;[14] pro certo Romani, etsi talem arborem cognovissent, nomine nunquam a C. medica distinguerunt.[15]
Auctorum omnium nobis cognitorum qui limonem nominatim descripserunt primus est al-Iṣṭaḫrī. Hic in opere geographico Kitāb al-masālik wa'l-mamālik ("Viae regnorum descriptio") anno fere 951 confecto de castello Mansura regionis Sindh loquitur: "Habent arundinem sacchariferam. In eorum terris gignitur fructus magnitudine malo similis, nomine līmūnaḥ, amarissimum et acidissimum."[16] Saeculis XII exeunte et XIII ineunte fontes varii limonem iam melius et apud plures cognitam referunt. Hibat Allāh ibn Jamīʿ, Iudaeus Saladini medicus, libellum de proprietatibus lemonis composuit e quo fragmenta nobis servantur.[17] Yāqūt auctor encyclopaedicus in Kitāb muʾjam al-buldān arbusta limonum vallis Jarmaq prope Sidonem laudavit.[18] Ex eadem fere loco Iacobus Vitriacensis, primus Europaeorum, limones quas in Palaestina observaverat Latine descripsit:
- Sunt praeterea aliae arbores fructus acidos, pontici videlicet saporis, ex se procreantes, quos appellant Limones. Quorum succo in aestate cum carnibus et piscibus libentissime utuntur, eo quod sit frigidus et exsiccans palatum et provocans appetitum.[19]
Iam orientem versus Hemacandra fortasse saeculo XII exeunte, primus Indorum, lemonem inter fructus enumeravit, si recte sub designatione karuṇa, una e quattuor varietatibus citrorum, recognoscenda est.[20] Odoricus de Pordenone, qui de itinere suo Asiatico anno 1331 scripsit, sic refert:
- De insula Sillan: ... Profunditas huius aquae plena est lapidibus preciosis. Quae aqua multum est yrudinibus et sanguisugis plena. Hos lapides non accipit rex, sed pro anima sua semel vel bis in anno sub aquas ipsos pauperes ire permittit ... Et ut ipsi pauperes ire sub aquam possint accipiunt limonem et quemdam fructum quem bene pistant et illo bene se ungunt ... et cum sic sint uncti yrudines et sanguisugae illos offendere non valent.[21]
In Europa meridiana cultura limonum medio aevo tardo sine dubio incepit. Ita Casparus Durante, auctor operis Herbario nuovo, limones crebriter cultas in Calabria Apuliaque et per regnum Neapolitanum refert;[22] cui succedit Ioannes Baptista Ferrarius, auctor operis specialis de fructibus generis Citri, titulo Hesperides. Permultae limonum varietates ibi sub appellatione "Arethusa sive Malum limonium" describuntur et illustrantur.[23] Inde cultura usque ad Angliam meridio-occidentalem pervenit, ubi in comitatu Devonia limones in hortis ad solem versis saeculo XVIII florebant.[24]
Limones, iam diu trans Oceanum Indicum et usque ad insulam Sanctae Helenae dispersae,[25] in Sericam paulo tardius introductae sunt. In opere Wu Zhenfang de geographia et frugibus provinciae Quantuniae, titulo Ling nan za ji, saeculo XVII conscripto, sub nomine i-mu ut videtur recognoscuntur;[26] nomen autem hodiernum est ning-meng. A peregrinis Europaeis a saeculo XVIII medio observabantur, et ab Ioanne Baptista Du Halde inter primos, qui anno 1735 commentaria itineris divulgavit:
- Limonia et citromala in provinciis meridianis aliquibus communissima sunt et valde magna. Haud unquam comeduntur sed ad domos ornandas adhibentur: septem enim vel octo in patella Sinensi disponuntur ut visú et aromate placeant. Condita autem gratissima sunt.[27][t 1]
Notae
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Nicolaus Laurentius Burmannus, Flora Indica . . . nec non Prodromus Florae Capensis (1768) p. 173
- ↑ Sed "Citrus limonia" scripsit. P. Osbeck, Reise Ostind. China (1765) p. 250
- ↑ Iacobus Vitriacensis, Historia Orientalis seu H. Hierosolymitana (ca. 1220), cap. 86
- ↑ "Lemonium": Bernhardus de Breydenbach, Itinerarium Hierosolymitanum (Moguntiaci, 1486) Nomen Graecum λεμόνιον fontibus Byzantinis reperitur: Poricologus 6 (saec. XII/XIII); vide etiam Carolus Du Cange, Glossarium ad scriptores mediae et infimae Graecitatis (Lugduni: apud Anissonios, 1688); versio interretialis s.v. "λεμόνη"
- ↑ Tazi, Arabismen im Deutschen (1998), p.157
- ↑ Carolus Linnaeus, Species plantarum (Holmiae: impensis L. Salvii, 1753) vol. 2 p. 782 (Latine)
- ↑ 7.0 7.1 Bauhinus (1623)
- ↑ Rumphius, hic a Burmanno citatus, in herbario Amboinensi non limonem sed potius lumiam describit et illustrat.
- ↑ Zhang Dianxiang, David J. Mabberley, "Citrus" in Flora of China vol. 11 (2008) pp. 90–96 (Anglice)
- ↑ N. I. Vavilov, The origin, variation, immunity and breeding of cultivated plants (Waltham Massachusettae, 1950) p. 27
- ↑ Theophrastus, Historia plantarum 4.4.2 et alibi
- ↑ Tolkovsky (1938) pp. 100-103; Andrews (1961) pp. 44-45; Wilhelmina F. Jashemski, The gardens of Pompeii, Herculaneum and the villas destroyed by Vesuvius vol. 1 (New Rochelle: Caratzas, 1979) p. 77 et tab. 126
- ↑ Athenaeus, Deipnosophistae 84a; Plutarchus, Quaestiones convivales 8.9. Andrew Dalby, Siren Feasts (Londinii: Routledge, 1996) pp. 143-144
- ↑ Daniel Zohary, Maria Hopf, Domestication of Plants in the Old World: the origin and spread of cultivated plants in West Asia, Europe and the Nile Valley. 3a ed. (Oxonii: Oxford University Press, 2000. ISBN 9780198503569) pp. 184-185
- ↑ Andrews (1961) pp. 43-46
- ↑ Ed. M. J. de Goeje (1870) p. 173; Glidden (1937) p. 382
- ↑ Glidden (1937) pp. 382-383
- ↑ Glidden (1937) pp. 382-383
- ↑ Iacobus Vitriacensis, Historia Orientalis et Occidentalis cap. 86; Glidden (1937) pp. 383
- ↑ Johnson (1936) p. 50
- ↑ Odoricus de Pordenone, Descriptio orientalium partium cap. 25 (ed. Yule p. 306); Yule et Burnell (1903)
- ↑ Casparus Durante, Herbario nuovo (Romae, 1585) p. 259; Laufer (1934) p. 159
- ↑ Ferrarius (1646)
- ↑ Henry Phillips, Pomarium Britannicum: an historical and botanical account of fruits known in Great Britain (2a ed. Londinii: Allman, 1821) pp. 229-230
- ↑ Laufer (1934) p. 160
- ↑ Laufer (1934) p. 148. Descriptiones antiquiores a Laufer citatae sub nomine li-meng lumiam sive alium generis Citri fructum referunt, non limonem: vide Johnson (1936)
- ↑ Ioannes Baptista Du Halde, Description de l'empire de China (Lutetiae, 1735); Laufer (1934) p. 143
- Textus originales
- ↑ Versio Anglica (Londinii, 1738, vol. 1 p. 317): Limons and citrons are very common in some southern provinces, and extraordinary large; but these are scarce ever eaten, being only made use of for ornaments in houses, where they put seven or eight in a china dish, to please the sight and smell; however, they are exceeding good when candy'd.
Bibliographia
- Opera antiquiora
- "Malus citria: malus limonia" in Casparus Bauhinus, Πίναξ theatri botanici (Basileae: sumptibus Ludovici Regis, 1623) textus p. 436
- "Arethusa sive Malum limonium" in Ioannes Baptista Ferrarius, Hesperides, sive, De malorum aureorum cultura et usu libri quatuor (Romae: Scheus, 1646 ~) p. 193
- Nicolaus Monardes, "De aurantiis", aliter "De citriis, aurantiis, ac limoniis". Textus 1540 sine titulo: vide imagines 40-48 (vide paginas ultimas apud Google Books) Editio 1551 apud MDZ Editio 1605 apud GDZ
- De origine
- Giovanni Dugo, Angelo Di Giacomo, edd., Citrus: the genus Citrus. Londinii: Taylor & Francis, 2002 (Paginae selectae apud Google Books)
- O. Gulsen, M. L. Roose, "Lemons: Diversity and Relationships with Selected Citrus Genotypes as Measured with Nuclear Genome Markers" in Journal of the American Society of Horticultural Science vol. 126 (2001) pp. 309–317
- I. A. Khan, ed., Citrus genetics, breeding, and biotechnology (Wallingford: CAB International, 2007) pp. 24-25, 40 (Paginae selectae apud Google Books)
- David J. Mabberley, Citrus (Rutaceae): a review of recent advances in etymology, systematics and medical applications in Blumea vol. 49 (2004) pp. 486-498
- M. N. Malik, R. W. Scora, R. K. Soost, "Studies on the origin of the lemon" in Hilgardia vol. 42 (1974) pp. 361-382
- Zhang Dianxiang, David J. Mabberley, "CITRUS. 9. Citrus ×limon (Linnaeus) Osbeck, Reis Ostindien China, 250. 1765 (“limonia”), pro sp." in Flora of China vol. 11 (2008) pp. 90–96
- De historia
- A. C. Andrews, "Acclimatization of citrus fruits in the Mediterranean region" in Agricultural history vol. 35 (1961) pp. 35-46 JSTOR
- Harold W. Glidden, "The Lemon in Asia and Europe" in Journal of the American Oriental Society vol. 57 (1937) pp. 381-396 JSTOR
- Harold W. Glidden, "Some Supplementary Arabic Literature on the Lemon" in Journal of the American Oriental Society vol. 60 (1940) pp. 97-99 JSTOR
- Helen M. Johnson, "The Lemon in India" in Journal of the American Oriental Society vol. 56 (1936) pp. 47-50 JSTOR
- B. Laufer, "The Lemon in China and Elsewhere" in Journal of the American Oriental Society vol. 54 (1934) pp. 143-160 JSTOR
- S. Tolkowsky, Hesperides: a history of the culture and use of citrus fruits. Londinii: John Bale, Sons and Curnow, 1938
- De cultu
- Robert Willard Hodgson, "Horticultural Varieties of Citrus: Common Acid Members—Citron, Lemon, and Lime" in Walter Reuther, Herbert John Webber, Leon Dexter Batchelor, edd., The Citrus Industry, vol. 1: History, World Distribution, Botany, and Varieties (2a ed. Riverside: University of California, Division of Agricultural Sciences, 1967 ~) cap. 4
- "Lemon" in Julia F. Morton, Fruits of warm climates (Miamiae, 1987) pp. 160-168
- Tong Kwee Lim, Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants. Vol. 4: Fruits (Berolini: Springer, 2012) pp. 849-865 (Anglice) (Paginae selectae apud Google Books)
- De usu
- "Lemon" in Alan Davidson; Tom Jaine, ed., The Oxford Companion to Food (2a ed. Oxonii: Oxford University Press, 2006)
- Giovanni Dugo, Luigi Mondello, edd., Citrus Oils (CRC Press, 2010) pp. 48-75 (Paginae selectae apud Google Books)
- Onomastica
- "Lemon" in H. Yule, A. C. Burnell; Gulielmus Crooke, ed., Hobson-Jobson. 2a ed. (Londinii: Murray, 1903) ~ ~ p. 514
Nexus interni
Nexus externi
Vicimedia Communia plura habent quae ad limonem spectant (Citrus x limon, Citrus × limon). |
- Lemon apud Encyclopedia of Life
- De specie
Vide "Citrus limon" apud Vicispecies. |
- Citrus × limon (L.) Osbeck apud Tropicos (Hortus botanicus Missouriensis)
- Citrus limon (L.) Burm.f., 1768 apud Inventaire national du patrimoine naturel (Museum Nationale Historiae Naturalis)
- Citrus limon (L.) Burm. f. apud GRIN
- "Citrus limon (L.) Burm. f.". apud Integrated Taxonomic Information System
- Citrus limon (L.) Osbeck apud The Plant List (Hortus Kewensis)
- Citrus limon (L.) Burm.f. apud International Plant Names Index (Hortus Kewensis)
- Citrus ×limon (L.) Burm. f. (pro sp.) (medica × aurantifolia) apud The Plants Database
- De usu
- Citrus limon apud Plants for a Future
- Onomastica
- "Citrus" apud Multilingual Multiscript Plant Name Database