Alphabetum Graecum

Abecedarium Graecum Α α Alpha Β β Beta Γ γ Gamma Δ δ Delta Ε ε Epsilon Ζ ζ Zeta Η η Eta Θ θ Theta Ι ι Iota Κ κ Cappa Λ λ Labda Μ μ My Ν ν Ny Ξ ξ Xi Ο ο Omicron Π π Pi Ρ ρ Rho Σ σ ς Sigma Τ τ Tau Υ υ Ypsilon Φ φ Phi Χ χ Chi Ψ ψ Psi Ω ω Omega

systema numerale αʹ 1 ιʹ 10 ρʹ 100 βʹ 2 κʹ 20 σʹ 200 γʹ 3 λʹ 30 τʹ 300 δʹ 4 μʹ 40 υʹ 400 εʹ 5 νʹ 50 φʹ 500 ϝʹ ϛʹ στʹ 6 ξʹ 60 χʹ 600 ζʹ 7 οʹ 70 ψʹ 700 ηʹ 8 πʹ 80 ωʹ 800 θʹ 9 ϙʹ ϟʹ 90 ϡʹ 900

Abecedarium sive alphabetum Graecum est systema linguae Graecae scribendae.

Historia

Origo

Alphabetum Graecum e Phoenicio ortum esse e litterarum nominibus et ordine patet. De tempore adoptationis adhuc lis est, sed plerique putant hoc factum esse prima parte octavi a.C.n. saeculi. Quo enim tempore inscriptiones Graecae antiquissimae scriptae sunt, litteris cum Phoeniciis eiusdem temporis congruentibus. Abecedarium Graecum fuit primum quod litteras pro sonis vocalibus induxit.

Antiquissima abecedarii inscriptio nunc habetur ea quam Gabiis, in situ archaeologico Osteria dell'Osa dicto, invenerunt. Hanc inscriptionem, quae dicit ΕΥΛΙΝ vel ΕΟΛΙΝ, scriptam esse putant circiter annum 775 a.C.n.

Tabula Marsilianensis anno fere 675 a.C.n. inscripta, cum abecedario Etrusco archaico (a dextra ad sinistram legendo), quod est alphabeto Graeco rubro Euboeensi quasi consimile.

Veterrimum abecedarium completum nobis dat tabula anno fere 675 a.C.n. inscripta et prope urbem cui nomen est Marsiliana d’Albegna in Etruria inventa. Hoc abecedarium Etruscum archaicum (dextra ad sinistram scriptum) consimile est alphabeto Graeco rubro (vide infra) Euboeensi, at ordinem Phoenicium, necnon litteras obsoletas Ξ, Ϻ (san) et Ϙ (coppa) suo quamque loco conservat.

Abecedaria epichoria

Distributio abecedariorum Graecorum epichoriorum secundum Kirchhoff (1887).

Iam a prima origine varia abecedaria Graeca epichoria (i.e. 'localia') in usu erant. Secundum Adolfum Kirchhoff (1887), tres species adhuc distinguuntur praecipuae, quae a tabula in eius libro inclusa viridis, rubra et caerulea appellantur. Kirchhoff abecedaria distinguebat ex usu et ordine litterarum Ξ, Φ, Χ et Ψ.

• Abecedaria viridia vel primitiva adhibebantur in insulis Creta, Melo, Thera et eius colonia Cyrene. Ea litteras Φ, Χ, Ψ omnino omittebant, aut interdum Ψ pro [ks] utebantur.
• Abecedaria rubra vel occidentalia adhibebantur in ipsa Graecia (Attica, Argolide, Megaride et Corinthia cum coloniis excepta), in insulis Euboea, Rhodo et Ioniis, et in Italia et Sicilia (Corinthi coloniis exceptis). In his abecedariis Ξ omittebatur, at Χ, Φ, Ψ (hoc ordine!) = [ks], [ph], [kh]; sonus [ps] scribebatur ΦΣ aut ΠΣ. Hinc abecedaria quoque Etrusca et Latina orta sunt.
• Abecedaria caerulea vel orientalia adhibebantur a Graecis Asianis et eorum coloniis, in Attica, Argolide, Megaride, Corinthia cum coloniis, et plerisque insulis Aegaeis (Euboea, Rhodo, Creta, Melo, et Thera excepta). In his abecedariis Ξ = [ks] et Φ, Χ, Ψ (hoc ordine!) = [ph], [kh], [ps], ut etiam in abecedario classico.
  • Abecedaria subcaerulea, quae sunt subspecies caeruleorum, adhibebantur in Attica et insulis Salamine, Aegina, Thaso, Paro, Naxo, et Ceo. In his abecedariis Ξ et Ψ non adhibebantur, sed vice eorum ΧΣ = [ks], ΦΣ = [ps].

Ex omnibus Graecis soli Cypriotae abecedario non utebantur, quippe qui antiquo suo syllabario uti pergerent, usque ad quartum fere saeculum, cum abecedarium Ionicum adoptaverunt.

Abecedaria Graeca archaica distribui quoque possunt ex usu litterarum Σ (sigma) aut Ϻ (san) quas duas ex alphabeto Phoenicio adoptaverant ad sonum [s] notandum. Pleraeque civitates unam tantum ex his eligerunt. Sic Ϻ (san) invenitur in omnibus inscriptionibus abecedario viridi scriptis, praeterea inter caeruleo utentes adhibebatur a Corinthiis et eorum colonis. Inter rubro utentes Ϻ (san) habebant Achaei et eorum coloni, et Insularum Ioniarum incolae. Contra Euboeenses Ϻ (san) quidem noverant, sed non adhibebant, litteram Σ (sigma) praeferentes, ut omnes paene ceteri. Apud Iones Asianos littera Ϻ (san) etiam tam insolita erat ut ex abecedario omnino exciderit.

Abecedarium classicum

Sextum sub saeculum a.C.n. in Ionia littera Η (eta), quae prius [h] notabat, in vocalem conversa est ut posthac sonum [ɛː] notaret (qui antea litterā Ε (epsilon) notatus erat). Praeterea nova littera Ω (omega) facta est quae sonum [ɔː] notaret (qui antea litterā Ο (omicron) notatus erat). Ultimum additamentum abecedarii Ionici fuit littera Ϡ (sampi), quae breviter in usu erat ad eum sonum notandum (fortasse [ʃ]), qui postea in [ss] conversus est. Quo converso sampi retinebatur tantum ad numerum 900 notandum. Eodem modo litterae Ϝ (digamma) et Ϙ (coppa) ceteroqui obsoletae conservabantur ad numeros 6 et 90 notandos.

Anno 403/402 a.C.n. hoc abecedarium Ionicum Athenis quoque publice introductum est, ubi iam antea privatim et ad litteras scribendas in usu erat. Quod quarto saeculo a.C.n. ceterae quoque omnes civitates Graeciae adoptaverunt.

Alphabetum Graecum classicum, viginti septem litteras habens, formatum est saeculis quintum a.C.n.–quartum. Hodiernum abecedarium Graecum viginti quattuor litteras habet. Directio scripti est sinistra ad dextram.

Litterae alphabeti Graeci etiam pro signis numerorum adhibentur.

Alphabetum Graecum

Littera	Nomen		Pronuntiatio		Congrua littera Phoenicia	Translitteratio ex Graeco in Latinum
	Graece	Latine	Antiqua	Hodierna		Antiqua	Hodierna
Α α	ἄλφα	Alpha	[a] [aː]	[a]	'Aleph	a	a
Β β	βῆτα	Beta	[b]	[v]	Beth	b	v
Γ γ	γάμμα	Gamma	[g]	[ʝ] ante [e̞] sive [i]; [ɣ] alterum	Gimel	g	gh, g, y
Δ δ	δέλτα	Delta	[d]	[ð]	Daleth	d	d, dh
Ε ε	ἔ, ἐψιλόν	Epsilon	[e]	[e̞]	He	e	e
Ζ ζ	ζῆτα	Zeta	[dz], postea [zː]	[z]	Zain	z	z
Η η	ἦτα	Eta	[ɛː]	[i]	Heth	e, ē	i
Θ θ	θῆτα	Theta	[tʰ]	[θ]	Teth	th	th
Ι ι	ἰῶτα	Iota	[i] [iː]	[i], [j]	Iodh	i	i
Κ κ	κάππα	Cappa	[k]	[c] ante [e̞] or [i]; [k] alterum	Kaph	k	k
Λ λ	λάμβδα	Labda	[l]	[l]	Lamedh	l	l
Μ μ	μῦ	My	[m]	[m]	Mem	m	m
Ν ν	νῦ	Ny	[n]	[n]	Nun	n	n
Ξ ξ	ξῖ	Xi	[ks]	[ks]	Samech	x	x, ks
Ο ο	ὄ, ὀμικρόν	Omicron	[o]	[o̞]	'Ain	o	o
Π π	πῖ	Pi	[p]	[p]	Pe	p	p
Ρ ρ	ῥῶ	Rho	[r], [r̥]	[r]	Res	r (ῥ: rh)	r
Σ σ ς (finalis)	σῖγμα	Sigma	[s]	[s]	Sin	s	s
Τ τ	ταῦ	Tau	[t]	[t]	Tav	t	t
Υ υ	ὔ, ὐψιλόν	Ypsilon	[u] [uː], postea [y] [yː]	[i]	Vav	u, y (inter consonantes)	y, v, f
Φ φ	φῖ	Phi	[pʰ]	[f]	origo disputanda est	ph	f
Χ χ	χῖ	Chi	[kʰ]	[ç] ante [e̞] vel [i]; [x] alterum		ch	ch, kh
Ψ ψ	ψῖ	Psi	[ps]	[ps]		ps	ps
Ω ω	ὦ, ὠμέγα	Omega	[ɔː]	[o̞]	'Ain	o, ō	o

Litterae nonnullae aliam pronuntiationem habebant tempore ante classica (i.e. ad saecula quintum–quartum a.C.n.), vel in non Atticis varietatibus linguae Graecae.

Symbola et litterae archaicae

Illae litterae non sunt pars abecedarii Graeci typici, sed exsistebant tempore ante classica vel in varietatibus nonnullis linguae Graecae. Litterae digamma, koppa, et sampi etiam pro denotatione numerorum adhibebantur.

Littera	Congrua littera Phoenicia	Nomen			Translitteratio ex Graeco in Latinum	Pronuntiatio
		apud Vicipaediam	Lingua Graeca archaica	Lingua Graeca classica
F ϝ	Vav	Digamma	ϝαῦ	δίγαμμα	v, 6	[w]
῾	Heth	Spiritus asper			h	[h]
᾿	Heth	Spiritus lenis				—
ϟ	Tsade	San	σάν	σάν	s, 90	[s]
Ϙ ϙ	Koph	Koppa	ϙόππα	κόππα	q, 90	[q]
ϡ	Tsade	Sampi	σαμπῖ	δίσιγμα	900

Ligaturae

Ligatura	Litterae	Nomen		Translitteratio ex Graeco in Latinum	Pronuntiatio
		apud Vicipaediam	in lingua Graeca mediaevali
ϛ	στ	Stigma		st	[st]

[Hic addenda: aliae ligaturae multae]

Combinationes litterarum et diphthongi

Litterae	Pronuntiatio			Translitteratio Latina
	Archaica	Classica	Hodierna
ᾳ	[aːɪ]	[aː]	[a]	a
αι		[aɪ]	[e̞]	ae
ει	[eɪ]	[eː]	[i]	i
ῃ	[ɛːi]	[ɛː]	[i]	e
οι		[oɪ]	[i]	oe, i (finalis)
υι		[yɪ]	[i]	ui
ῳ	[ɔːɪ]	[ɔː]	[o̞]	o
αυ		[aʊ]	[av] ante vocalem seu consonantem sonantem; [af] ante sonum surdum	au, av
ευ		[eʊ]	[e̞v] ante vocalem seu consonantem sonantem; [e̞f] ante sonum surdum	eu, ev
ηυ		[ɛːʊ]	[iv] ante vocalem seu consonantem sonantem; [if] ante sonum surdum	eu
ου	[oʊ] [oː]	[uː]	[u]	u, ou
γγ*		[ŋg]	[ŋg] in dicto formale (ad [ŋɟ] palatalisatur ante [e̞] seu [i]), sed saepe reductur ad [g] (palatalisatur ad [ɟ] ante [e̞] seu [i]); etiam pronuntiatur [ŋɣ] in contextibus nonnullis (palatalisatur ad [ŋʝ] ante [e̞])	ng
γκ*		[ŋk]	[g] in initio verbi (ad [ɟ] palatalisatur ante [e̞] seu [i]); [ŋg] alterum (ad [ŋɟ] palatalisatur ante [e̞] seu [i]), sed saepe reductur ad [g] (ad [ɟ] palatalisatur ante [e̞] seu [i])	nc, nk
γξ*		[ŋks]	[ŋks]	nx, nks
γχ*		[ŋx]	[ŋç] ante [e̞] seu [i]; [ŋx] alterum	nch, nkh
μπ	-	-	[b] in initio verbi; [mb] alterum, sed saepe reductur ad [b]	mp
ντ	-	-	[d] in initio verbi; [nd] alterum, sed saepe reductur ad [d]	nt

* Docti nonnulli opinantur [ŋ] (agma) phonema distincta est.

Usus in aliis linguis

Abecedarium Graecum in multis aliis linguis adhibitum est. Qui linguam Etruscam scribebant forma quadam occidentali usi sunt, litteras viginti sex comprehendenti, cum san et koppa, omega autem nondum inventa (vide imaginem tabulae Marsilianensis). Idem abecedarium in aliis linguis Italicis antiquis adhibebatur, sed cum mutationibus nonnullis. In lingua Osca additae sunt 𐌚 ("f"), 𐌞 ("ū") et 𐌝 ("ī"), omissae Θ Φ Χ Ξ Ψ; in lingua Latina addita est G, omissae sunt Θ Ξ Ϻ (san) Φ Ψ (vide etiam Abecedarium Latinum). Qui linguam Copticam scribebant vel septem vel octo litteras, e scriptura Aegyptia extractas, ad abecedarium Graecum addiderunt (vide etiam Abecedarium Copticum); qui Bactrianam, sermonem Iranicum, scribebant litteram unam addiderunt. Simili modo abecedaria Gothicum, Armenium, Georgicum, Glagoliticum, Cyrillicum de alphabeto Graeco originem ducunt.

Litterae pro aliis linguis inventae

Imago	Typus	Lingua	Nomen			Translitteratio	Pronuntiatio
			apud Vicipaediam	in lingua nativa	in lingua Graeca
	𐌚	Osca				f	[f]
	𐌞	Osca				ū	[uː]
	𐌝	Osca				ī	[iː]
	G g	Latina	G	ge		g	[ɡ]
	Ϸ ϸ	Bactriana	Sho			š	[ʃ]
	Ϣ ϣ	Coptica		ϣαι		š	[ʃ]
	Ϥ ϥ	Coptica		ϥαι		f, 90	[f]
	Ϧ ϧ	Coptica		ϧαι		ḫ	[x]
	Ϩ ϩ	Coptica		ϩορι		h	[h]
	Ϫ ϫ	Coptica		ϫανϫα		ḏ	[ʤ]
	Ϭ ϭ	Coptica		ϭιμα		c	[ʧ]
	Ϯ ϯ	Coptica		τι		ti	[ti̯]
	Ⳁ ⳁ	Coptica		ψιc νϣε		900

Nexus externi

• Historia litterarum
• Series litterarum antiquarum Unicode "Code 2000"