Roman numeral 10000 CC DD.svg

David Humius

E Vicipaedia
(Redirectum de David Hume)
Jump to navigation Jump to search
Wikidata-logo.svg David Humius
Res apud Vicidata repertae:
David Humius: imago
Nativitas: 26 Aprilis 1711, 7 Maii 1711, 26 Aprilis 1711; Edimburgum
Obitus: 25 Augusti 1776; Edimburgum
Patria: Britannia

Officium

Munus: philosophus, oeconomus, Bibliothecarius, Rerum gestarum scriptor, essayist, scriptor
Patronus: Advocates Library, British Embassy, Paris

Consociatio

Religio: atheismus

Familia

Genitores: Joseph Hume, 10th of Ninewells; Katherine Falconer

Memoria

Sepultura: Old Calton Cemetery

David Humius[1] (vulgo David Hume, 1711-1776) fuit philosophus et historicus disputatorque Scoticus, qui hodie gratiosissima institutione empirismi, scepticismi, naturalismi notissimus est. Opera eius paene omnes partes philosophiae complectuntur. Praeterea magni sunt aestimanda ea, quae ad historiam Angliae contulit, nam History of England, opus in sex volumina divisum, gratiam populi iniit ac quaestui erat scriptori.

Humius in summis habetur philosophis Britanniae. In professione philosophica eius ad summum fastigium pervenit traditio plerumque empirica in Britannia dominata, quae a Guillelmo de Ockham (saeculo XIV) initium cepit. Quam traditionem postea sustinuerunt et auxerunt Franciscus Bacon, Thomas Hobbes, Ioannes Lockius, Georgius Berkeleius, David Humius, quem secuti sunt Ieremias Bentham et Iohannes Stuart Mill. Etiam hodie multae quaestiones — sicut causalitas, problema inductionis, philosophia mentis, distinctio existimationum et rerum — animos philosophorum occupant.[2]

De vita et operibus[recensere | fontem recensere]

David Humius, primo Home,[3] Edinburgi natus est die 26 Aprilis[4] anno 1711. David puerulus duorum annorum erat, cum Iosephus Home pater mortuus est. David cum sororibus a Katherina Falconer matre familias bene educatus est. In iuventute David particeps erat sacrorum Ecclesiae Scotiae, ubi Georgius Home patruus munere pastoris fungebatur. Familia factioni Whig favebat.

Puer duodecim annorum David studia iniit apud universiatem Edinburgensem, namque iam a puero litteris delectabatur et scholaris fieri cupiebat. Cum gens Humiana iudicibus et causidicis scateret, etiam David a familia propinquisque premebatur, ut iuris prudentiae incumberet. Itaque invitus huic consilio obsequi conabatur, sed magis Ciceroni aliisque scriptoribus classicis vacabat. Tribus annis post studia sua abrupit, cum nimis ardenter, ut videtur, ad studia se applicaret.

David Humius anno 1766. Tabula ab Allan Ramsay picta.

Anno 1734 aiiquamdiu domui cuidam mercatoriae Bristoliensi officium praestabat. Quod opus sibi non placere mox animadvertit. Inde eodem anno in Franciam transiit: primo paulisper Remis versatus Flexiae in schola Iesuitarum habitavit. Ruri parce vivens scribendo operam dabat libro, quem Treatise of Human Nature (id est fere 'Tractatus de natura humana') inscripsit. In Angliam anno 1737 reversus hunc tractatum duobus tribusve interpositis annis Londini divulgavit. Quod opus ponderosum ex tribus libris constat. Liber primus (1739) de intellectu agit, etenim de ideis, perceptionibus, ratiocinatione, relationibus, metaphysica temporis et spatii, cognitione, probabilitate, opinionibus, causalitate, scepticismo, identitate personae. Secundus (1739) passiones pertractat, etenim varios affectus et cupidines, sympathiam, indoles, liberam arbitrium. Tertius liber (1740) de moribus agit, etenim de fundamentis separationis moralis, affectibus moralibus, distinctione ficticiarum et naturalium virtutum, denique iustitia. Treatise bonum sucessum non habuit, et Humius ipse vitam suam memoria repetens hoc opus mortuum e prelo exisse dicit.[5]

Illis temporibus Humius in Scotiam patriam reversus ineuntibus annis 1740 duo volumina edidit, Essays, Moral and Political, quae paulo melius processerunt. Annis 1740 etiam bis professoris cathedram petiit, semel Edinburgi, semel Glasguae, sed sine successu, nam Treatise electoribus non placuit. Itaque academico amisso curriculo Humius, ut illis temporibus consuetum erat, praeceptor privatus fieri coactus est. Humius etiam Iacobum St Clair, militum ductorem et politicum Whig, comitatus Vindobonam et Taurinum anno 1747 visitavit.

Humius, cum Treatise ne ipsi quidem iam placeret, modum dicendi, ut oblectabilior lectuque facilior esset, commutare constituit. Itaque anno 1749 librum edidit An Enquiry Concerning Human Understanding ('Inquisitio ad intellectum humanum pertinens') inscriptum (qui Enquiry I appellari solet), quo praesertim cogitationes in primo libro Treatise prolatae (praeter tempus et spatium, de quibus parum feliciter disputaverat) tractantur. Quod opus aliquanto brevius sed pugnacissimum est. Huic Enquiry I controversum adiecit capitulum, quod, ex Treatise omissum, in modum criticum miracula religionis tractat. Enquiry I igitur non solum compendium Treatise sed quam maxime opus sui iuris esse videtur.[6]

Anno 1751 Humius divulgavit An Enquiry Concerning the Principles of Morals (id est 'Inquisitio ad principia moralia pertinens'), quod ex philosophis operibus suis optimum existimabat. Quo opere, Enquiry II dicto, praecipue de argumentis tertii libri Treatise agitur. Humius in opere suo fundamenta morum, philosophiam affectuum, causas actionis moralis, ethicam virtutis explorat.

Post illos libros Enquiry divulgatas Humius bibliothecarii munere functus est, ab anno 1752 ad 1757 in Advocates Library ('Bibliotheca advocatorum'), praecursore Bibliothecae Nationalis Scotiae (National Library of Scotland). Quo munere effectum est, ut opus, quo de historia Angliae disputaret, The History of England scribere posset. Quod opus in sex partes digestum inter annos octo (1754-1762) e prelo exiit. Historia eo tempore optime veniit, et auctori suo satis pecuniarum et libertatem agendi constituit. Humius suo tempore nominatim historicus notus erat.

Anno 1763 Humio scribae data est facultas adsidendi legato Francico. Lutetiae cum alios tum Denis Diderot (1713–1784), Ioannem Le Rond d'Alembert (1717–1783), Baronem d'Holbach (1723–1789) convenit atque disputatum provocavit. In Britanniam rediit cum Ioanne Iacobo Russavio (1712-1778), qui in exsilio vivebat. Sed propinquitas eorum mox depravata est, cum Russavius Humium coniurationem internationalem contra se moliri suspicaretur. Res postremo in altercationem publicam pervenit.

Humius ultimos vitae annos Edinburgi egit, neque umquam in matrimonium iit, quamquam semel seriam habuit consuetudinem plus minus intimam cum ducissa de Boufflers.[7] Cum operam dabat, ut librum de philosophia religionis scriberet, scilicet Dialogues concerning Natural Religion (id est 'Dialogi de religione naturali'), intestini contracto cancro mortuus est die 25 Augusti anno 1776. Tribus interpositis annis dialogi a nepote eius editi sunt. In quo libro auctor multiplici significatione utitur, nam in modum criticum facetumque argumenta de exsistentia Dei tractat.

De philosophia Humiana[recensere | fontem recensere]

David Humius, philosophus paene modernae aetatis, operabatur in temporibus, quibus miras progressiones fecit nova philosophia naturae, sc. investigatio mundi naturalis, vivi et non vivi. Ex Roberto Boyle (1627–1691) et Isaaco Newtono (1642–1727), philosophis naturae, didicit methodum scientificam in experimentis positam esse. Ioannes Lockius (1632-1704) et Nicolaus Malebrancius (1638-1715) et Georgius Berkeleius (1685–1753) apud Humium maximo opere valent.

Qui cogitationem Humianam interpretari vult, has saltem quaestiones respicere debet.[8]

  • Quae ratio tractatui Treatise intercedat cum Enquiry I? Utrum de his vi interpretandi praecedit?
  • Quantum adfirmationis, quantum negationis in phiosophia Humiana?
  • De empirismo, scepticismo, et naturalismio Humiano.

Si opera omnia Humiana in toto inspiciuntur, quem Treatise locum obtineat, quaerendum est. Utrum enim opus serium est, an postea aliquatenus obsoletum? Mutata opinione sua Humius libros Enquiry scripsit? Humius in Treatise ferme negative se habet (in breviario, advertisement, novatae primi Enquiry editioni adiecto). Dicit enim sperare se, ut ea tantum, quae in Enquiry scripsit, suam philosophiam demonstrare intellegatur. Sunt etiam, qui Treatise tamquam firmamentum philosophiae Humianae esse putent.[9]

In philosophia Humiana duae species invicem intentae inveniri possunt. Ex una parte, animo negativo philosophatur. Humius critico admodum animo metaphysicam, causalitatem, scientiam, religionem morumque fundamenta describit. Ex altera, animo adfirmativa philosophatur, nam constat Humium fortiter ratiocinationem causalem defendere, credit enim hominem experientia probabilem cognitionem consequi posse. Naturam humanam bonam esse putat: homines naturaliter consentientes, sociabiles et benevolos esse. Haec contentio, quae est inter negativa et affirmativa, critica et constructiva, tribus notionibus declarari potest, quae ad philosophiam Humianam referri solent, scilicet empirismo, scepticismo, naturalismo.

De empirismo[recensere | fontem recensere]

Philosophia Humiana consistit in empirismo, disciplina experientiae, nam adfirmat experientiam fontem esse cognitionis.[10] Notiones graves empirismi Humiani sunt perceptio et experientia. Re vera Humius philosophiam putabat scientiam in experientia positam esse. Conscientia profunda limitum verae cognitionis philosophiam Humii percurrere videtur, nam quam artae sint fines cognitionis, Humius cogitationes Lockii exacuens ostendit. Sicut Cartesius fere ante centum annos, Humius explorare vult, qua conditione quam certissimam cognitionem consequi possimus. Ille enim cogitando se esse intellexit, hic autem eiusmodi conatus respuit.

Humius explicanda perceptionis notione opus epistemologicum ingreditur:

Omnes perceptiones humanae mentis in duo distincta genera dividuntur, quas IMPRESSIONES et IDEAS appellabo, quarum differentiae consistunt in vi et vividitate, quibus mentem percutiunt et in cogitationem et conscientiam nostram tendunt. Eae quidem perceptiones, quae maxima vi et violentia introeunt, impressiones nuncupare possumus: et sub hoc nomine omnes sensus nostros, passiones animique adfectus comprehendo, ut primum in anima praesentiam faciunt. Quorum languidas in cogitatione et ratiocinatione imagines ideas appello.
  • All the perceptions of the human mind resolve themselves into two distinct kinds, which I shall call IMPRESSIONS and IDEAS. The difference betwixt these consists in the degrees of force and liveliness, with which they strike upon the mind, and make their way into our thought or consciousness. Those perceptions, which enter with most force and violence, we may name impressions: and under this name I comprehend all our sensations, passions and emotions, as they make their first appearance in the soul. By ideas I mean the faint images of these in thinking and reasoning.
– A Treatise of Human Nature 1

Lockium secutus perceptionem in impressiones et ideas dividit. Impressiones ad ea, quae in experientia sunt, referuntur, ideae autem ad harum impressionum in cogitando praesentiam.[11] Impressiones sunt praesentes perceptiones sensibiles et animi adfectiones; ideae autem exemplaria vel apographa harum impressionum. Tantum interest inter impressiones et ideas: impressiones fortiores et vividiores sunt quam ideae. Nam si quis ferrum ardens digito tetigerit, ideam ferri ardentis obtineat. Humius ideam doloris et caloris ferro ardenti iniecti Humius putat exemplar esse debilius leniusque primae impressionis.

Empirismus Humianus cum axiomate Peripatetico congruit: "nihil est in intellectu quod non sit prius in sensu." Quae cum ita sint, caeci non est colores imaginari, nec surdi sonos, cum prae mancis organis sensus ideae formari non possint.[12] Interdum quidem fieri potest, ut animadversor umbram certae coloris impressionis percipere possit, quamvis haec coloris umbrae impressionem prius non sensisset.[13] Eiam empirismum suum abruptum aliquanto mitigat, cum soli sensui dicit non esse fidendum, nam etsi remus in aqua flecti videatur, tamen "ratione et deliberatione" cavendum est, ne a vero recedamus.[14]

Humius cognitionem ex impressionibus singulis oriri arbitratur. Rerum certarum (matters of fact) et rerum quae vero sunt cognitio in ratione causae et consecutionis posita esse debet. Quae ratio causalitatis ex nulla impressione singulari reperiri potest, nam iteratis experimentis opus est. In experiendo animadvertimus et recordamur speciem rerum (species of objects) A semper speciei rerum B contiguam esse aut in tempore succedere,[15] ita ut causa (paulum saltem) consecutioni praeeat, sicut fit, cum quis digito flammam candelae tangens sensum caloris et doloris excipit. Humius ait omnia quae vero cognovimus in huiusmodi causalitate posita esse.[16]Flammam adferre calorem cognovimus, quod causam et consecutionem constanter coniungi percempimus et meminimus.


Notae[recensere | fontem recensere]

  1. ↑ Zepherinus González, Philosophia elementaria ac usum academice ac praesertim ecclesiastice juventutis opera et studio, ed. tertia (Matriti: apud DD. Lezcano et C., 1831), vol. 1, p. 250; Carolus Mauritius Kahle, De Davidis Humii Philosophia (Berolini: Typis Augusti Petschii, 1832), p. 1.
  2. ↑ Quinton 1998.
  3. ↑ Euphoniae causa, David nomine gentilicio Hume vulgo uti maluit.
  4. ↑ 7 Maii in Calendario Gregoriano.
  5. ↑ Humius, My Own Life, 1776/1778: 6.
  6. ↑ Millican 2002.
  7. ↑ Quinton 1998: 6.
  8. ↑ Morris 2009.
  9. ↑ Slavov 2016.
  10. ↑ Treatise. praefatio.
  11. ↑ Garrett 1997: 14.
  12. ↑ Essays of Human Understanding 2.7.
  13. ↑ Cf. "missing shade of blue" in Essays of Human Understanding 2.8.
  14. ↑ Essays of Human Understanding 12.6.
  15. ↑ Treatise 1.3.6.2.
  16. ↑ Essays of Human Understanding 4.14.

Bibliographia[recensere | fontem recensere]

  • Buckle, Stephen (1999) Hume's biography and Hume's philosophy. Australasian Journal of Philosophy 77 (1): 1–25.
  • Dicker, Georges (1998) Hume's Epistemology and Metaphysics: An Introduction. Routledge.
  • Falk, W.D. (1976) Hume on Is and Ought, Canadian Journal of Philosophy 6: 359–378.
  • Flew, A. (1986) David Hume: Philosopher of Moral Science. Basil Blackwell.
  • Fogelin, R. J. (1993) Hume’s scepticism. Apud Norton, ed., 90-116.
  • Garrett, Don (1997) Cognition and Commitment in Hume's Philosophy. Oxford University Press.
  • Millican, Peter (ed. 2002) Reading Hume on Human Understanding. Oxford University Press.
  • Millican, Peter (2002) ”Hume's Sceptical Doubts concerning Induction”. Apud Millican (ed.) 107–76.
  • Mossner, Ernest Campbell (2001) The Life of David Hume. Clarendon Press.
  • Mounce, H.O. (1999) Hume's Naturalism. Routledge.
  • Norton, D. F. (ed. 1993) The Cambridge Companion to Hume. Cambridge University Press.
  • Norton, David Fate, & Mary J. Norton (1996) The David Hume Library. National Library of Scotland.
  • Phillipson, N. (1989) Hume. Weidenfeld & Nicolson.
  • Quinton, Anthony (1998) Hume. Routledge.
  • Slavov, Matias (2016) Essays concerning Hume’s Natural Philosophy. Dissertatio doctoralis, Universitas Granovicensis.

Nexus interni

Nexus externi[recensere | fontem recensere]

Commons-logo.svg Vicimedia Communia plura habent quae ad Davidem Humium spectant.
Wikisource-logo.svg Vide Davidem Humium apud Vicifontem.


Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=David_Humius&oldid=3641173"