Symposium (Plato)

Alcibiades in convivio irrumpit, ab Anselmo Feuerbach saeculo XIX pictus

Symposium (Graece Συμπόσιον 'convivium') est opus Platonis, in forma dialogi compositum, in quo de origine et natura erotis sive amoris symbolice disseritur. Quod "convivium" e quo titulus trahitur in domo tragoedi Agathonis celebratur. Convivae sunt Socrates, Aristophanes, Phaedrus, Pausanias, Eryximachus, Aristodemus, Alcibiades. Datatio operis difficilis est: fortasse circa 380 a.C.n.

De personis

Prima pagina Symposii in antiquissimo manuscripto quod habeamus, Codice Clarkiano dicto, anno 895 exarato.

Convivium in Agathonis poetae domo anno 416 a.C.n. fit tum cum primam victoriam in tragoediarum certamine celebrat, hoc est anno antequam Alcibiades expeditionem in Siciliam duceret. Non lectori narratur sed intercedit Apollodorus qui circa 400 a.C.n. aut paulo antea amicis eum interrogantibus sermones et orationes tum habitas refert.

• Apollodorus, discipulus Socrati devotus qui magistro morienti lacrimans postea adfuit, hic totius dialogi post quindecim annos narrator fit nec ipse convivio adfuit quia tum adhuc puer erat sed quae ab alio discipulo Aristodemo audivit refert atque ipse Socrates interrogatus confirmarat.
• Aristodemus et ipse discipulus et admirator Socratis cuius omnia verba et facta colligebat convivio adfuit. Non ab Agathone sed a Socrate invitatus cum amico venit quocum prima luce novi diei rursus abiit. Omnia diligenter audivit nisi quod post mediam noctem vino oneratus obdormivit. De Amore ipse orationem sive non habuit omnino sive non relatu dignam iudicavit. Quae sibi memorabilia visa essent tantum meminisse dicebat. Certe fons narrationis dicitur.
• Phaedrus idem est atque ille qui dialogo eponymo nomen suum dedit, in quo tamquam admirator Lysiae et orationum amator (multarum orationum pater dicitur quia omnes ad talia componenda incitat) describitur. Nec mirum si hic quoque potius quam bibere certamen orationum Erotem laudantium instituere vult. Ipse primus dicit.
• Pausanias qui Agathonis adulescentis ἐραστής ("amans") habebatur secundus post Phaedrum dicit.
• Eryximachus medicus qui nimium vini usum dissuadet atque Phaedri propositum de deo Amore suadet. Tertius dicit.
• Aristophanes praeclarus poeta comicus qui paucos ante annos Socratem in Nubibus irriserat. Quartus dicit.
• Agathon pulcher iuvenis, poeta tragicus et hospes. Quintus dicit.
• Socrates philosophus sextus dicit: non tamen orationem continuam habet sed dialecticam hic quoque introducit primum breviter cum Agathone ac deinde sermone cum Diotima referendo.
• Diotima docta vates e Mantinea, fortasse fictitia (nihil de ea scimus praeter quae hic legimus). Convivio non adest sed Socrates scientiam suam de eroticis ab ea accepisse praetendit atque eius verba refert.
• Alcibiades, homo politicus populari favore fretus, in medias res ebrius irrumpit atque mox non Erotis sed sui amati Socratis laudationem pronuntiat, quae ultima oratio illa nocte fuit.

Summarium

Eros alatus lyram tenens in amphora Attica.

Postquam Socrates et Aristodemus locum suum in Agathonis lectis occupaverunt, convivis placuit, quia hesterna die multum potaverant, hodie sermonibus tempus terere. Iamdiu thema quoddam Phaedro cordi erat: solum enim magnorum deorum Erotem laudatores se dignos in poetis aut oratoribus nondum invenisse iudicabat. Qua de causa medicus Eryximachus uumquemque convivam, ordine dextrorsus procedente, laudationem dei amoris de suo et ex tempore pronuntiare iubet, inchoante ut qui thematis pater esset Phaedro. Omnibus consentientibus Socrates addit eroticorum in primis sibi peritum esse videri.

Prima pars: panegyrici Amoris

• Phaedrus mythologicis argumentis fretus Erotem antiquissimum et maximum deum esse arguit qui insuper hominibus magnae felicitati est eo magis quod morales virtutes in amantibus extollit: fortitudinem in proelio (Achilles et Patroclus), oblivionem sui (Alcestis quae pro marito suo Admeto mortem sponte adit)... Nemo enim amans coram amato parvi animi videri vult.
• Pausanias non omnem Amorem laudandum esse existimat. Nam ut differunt inter se Aphrodite Caelestis ('Ourania') et Aphrodite Popularis ('Pandemos'), sic etiam Amor Caelestis comes et Amor Popularis comes. Amor Popularis utilitati et cupidini oboediens atque corpora spectans ei reprehendendus videtur. Econtra Amor Caelestis ad animam et mores spectat: praecipue igitur inter mares fit atque educationi prodesse potest cum inter virum iam maturum et adulescentem oritur, siquidem ad bonas artes spectant. Praeterea permanet hic amor dum alter inconstans est atque cum flore aetatis perit. In hac disputatione morem Atheniensium praecipue inspicit quia ambigua de ea re sentiunt. Postremo describit officia quae amans et amatus invicem praestare debent.

Symposion in calice Attico. Saec. V a.C.n.

• Eryximachus, cum Aristophanes singultiens dicere nequiret, postquam ei tria singultus remedia ei patefecit, dicens duo priora nisi successerint nasi titillatione sternumenta valida inducenda esse, interim locum poetae occupat et prior fatur. Diversitatem duorum amorum a Pausania prolatam laudat quidem sed latius inspicere cupit. Non tantum in hominum necessitudinibus sed in omnibus rebus artibusque malus amor impugnandus est et bonus fovendus. Exempli gratia medicus contraria inter se conciliare debet (humidum et siccum, calor et frigus) ne corporea officia perturbent; item amorem ciborum nocentium apud aegros prohibere, sanorum vero probare. In musica quoque bona harmonia quae homines meliores faciat per bonum amorem inter auditorem et musicum assequenda est; simili modo divinatio ad promovendum amorem inter deos et homines destinatur. Ita omnium artium praecipumm est officium bonum amorem a malo distinguere.
• Aristophanes, singultu tandem sternutamentis victo, e sua oratione duos Erotes dimittit. Nam in Amore unitatis perditae desiderium videt atque mythum phantasiae plenum explicat, quem Plato ex Empedoclis cosmogonia duxisse videtur. Primi homines animantia sphaerica (quam formam ab astrali origine retinebant) cum octonis membris, binis vultibus, binis pudendis etc. ei videntur fuisse in quibus tres sexus fuerunt mas, femina androgynusque et quae ob impietatem et ob seditionis periculum Iuppiter per medium secare decrevit. Quo facto Apollo operam dedit ut cutem in partem interiorem hoc est ventrem contraheret et consueret ita tamen ut cicatrix in umbilico remaneret. E quo tempore velut mutili dimidiam sui partem requirunt atque eam cum invenerunt non iam ab ea discedere patiuntur. Quae est origo amoris inter homines qui modo eundem sexum, modo sexum alterum amant. Ita Plato phantasiam quae in Aristophanis comoediis nos delectat optime imitatus est.
• Agatho in oratione sua, ut qui Gorgianum dicendi genus imitetur, rhetoricis praeceptis serviliter adhaeret, nonnumquam poetarum versus inserit et fastidiose verbis figurisque ludit sed materia eius satis inanis videtur: Erotem tamquam deum ceteris iuniorem atque teneriorem laudat antequam sophisticis (ne absurdis dicam) argumentationibus virtutes omnis generis ei tribueret et beneficia eius universa caneret (cupido enim omnium pulchrarum rerum creator et conciliator est). Nec dubium quin Plato non minus quam Aristophanes eum irridere voluerit.

Secunda pars: Socrates

Symposium in papyro antiqua exaratum.

Nunc sunt Socratis partes. Primo tamen haeret perturbatus quia hucusque oratores veritatem nihil pensi fecerunt dummodo amplissimis verbis Erotem extollere liceret. Ipse non ita dicere in animo habet sed veritatem semper potissimum respicere. Itaque ne perperam loquatur ad consensum quendam ponendum prius Agathonem interrogat utrum cupido per se possit esse an necessario cupido alicuius sit. Hoc postquam Agathon concessit cupidone ad quod iam possidetur pertineat an ad id quod desideratur. Ita Agathon confiteri cogitur siquidem ut dicebat Eros sit pulchritudinis cupido, tum Erotem pulchritudine necessario carere. Ita refutatus Agathon indigne fert atque Socrates dialogum quem olim cum vate Diotima habuit narrare mavult a qua omnia quae nunc vera esse de eroticis credit primum didicisse adfirmat.

Socrates Diotimam memorat tamquam vatem quae Athenienses ritus docuit quibus pestilentia decem annis postposita est: quoniam pestis anno 430 a.C.n. erupit Socrates Diotimae circa 440 Athenis occurrisse potuit (tum triginta annos natus erat). Tum Socrates, ut paulo antea in convivio poeta Agathon, Erotem magnum et pulchrum deum esse putabat; at illa negavit pulchrum aut bonum esse quoniam, ut ipse Socrates fatebatur, pulchritudinis cupidus est Cupido. Nemo autem quod iam habet cupit. Nec deus esse potest quia dei omnia habentes nihil cupiunt. Medius igitur inter deos et homines daemon est: simili modo medius inter pulchrum et turpe, inter bonum et malum medium locum tenet atque intercessor inter divina et humana dici potest.

Deinde per mythum quomodo genitus sit explicat: nam filium fuisse Egestatis (Πενία) et Expedientis (Πόρος qui et ipse filius Metidis dicitur) docet. Itaque ut mater pauper est idemque ut pater ad pulchrum et bonum strenue contendit atque novas vias (nam 'via' est una e significationibus verbi Graeci Πόρος) invenit et sapientiam adfectat ut qui nondum sapiens nec adhuc omnino ignarus sed medius. In hoc erravit Socrates quod Erotem amato adsimulavit, non amanti.

Unde dialectice concludit erotem esse boni semper possidendi amorem: ita cupido aeternitatis est quae in novorum corporum generatione quodam modo efficitur. Amor enim semper cum immortalitatis desiderio coniunctus est, quod non minus verum est in anima quae pulchra opera et orationes (λόγοι) gignere cupit ut immortalitatem magnorum poetarum aut legislatorum assequatur. Ut ii qui corpoream immortalitatem cupiunt mulieres malunt, ita qui animarum creationes praeferunt puerorum pulchritudinem sequuntur atque prout apti sunt velut per gradus ut in mysteriis e corporum pulchrorum amore ad bonorum morum, deinde pulchrarum scientiarum ac postremo ipsius boni per se amorem progrediuntur.

Haec Platonica doctrina ad veram Diotimam referri difficile potest, etiamsi fortasse vixit vates quaedam eiusdem nominis. Simili ioco in Menexeno Socrates orationem funebrem non tantum suam sed etiam illam Periclis praeclaram Aspasiae adsignabat. Revera Diotima eandem methodum investigandi adhibet atque Plato/Socrates, hoc est dialectica et, in rebus ultra dialecticam positis ac velut mysticis, mytho. Et Socrates in hoc dialogo velut Agathonis ceterorumque convivarum partes agere videtur quorum opiniones profert velut ac si antequam Diotimae occurreret eadem sensisset atque illi, atque inclementer a Diotima refutatur quae rursus Socratis partes in Convivio agit dum veritatem falsis opinionibus opponit: sic Socrates quae sibi dicenda essent perfert ita ut rusticitatis invidiam vitet. Praeterea Diotima magistrae verbis et sententiis utitur quae discipulum ignarum corrigit ita ut eam Socrates semel 'perfectam sophistam' appellet. Quae omnia signa fictionis sunt.

Tertia pars: Alcibiades

Sileni protome cuius aspectum Socrati similiorem esse iudicabat Alcibiades.

Tum ebrius una cum comitibus in convivium inrumpit Alcibiades qui laetanter inter convivas acceptus symbolam rogatur laudationem. At ille negat quemquam esse laudaturum nisi Socratem amantem suum cuius zelotypiam timet si alium eligat. Nec quocum tam mirabilem hominem comparet habet nisi cum satyro Marsya aut Silenis qui apud statuarios inveniuntur, scurrili quidem aspectu sunt sed cum eos aperiunt atque intus inspicitur sigilla deorum detegunt. Intus enim Socrates virtutum refertus invenitur, sapientiae , frugalitatis, fortitudinis, pertinaciae, castitatis... Meminit enim Socratis Potidaeae et Delii militantis quomodo sibi saluti fuerit. Meminit etiam quomodo formositate adulescentiae abutens eum sibi submittere voluerit atque Socrate candide resistente nequiverit. Ita miro modo non Alcibiades amatus et Socrates amans, ut inter viros et adulescentes fieri solebat, sed e contrario Socrates Alcibiadis amatus fuit. Verba eius enim vim quandam vere daemonicam habere quam apud optimos oratores frustra quaeras. Ita haec tertia pars cum duabus prioribus connectitur: nam Socrates daemoni Amori similis est. Novi comissatores post Alcibiadis orationem cenaculum Agathonis invadunt et omnes deinde vino incumbunt. Cum Aristodemus expergiscitur omnes dormiunt praeter Aristophanem, Agathonem Socratemque qui duobus poetis demonstrare conatur si poesis ars esset ambo in comicis et tragicis fabulis pariter excellere debuisse. Mox tamen illi quoque somno vinoque vincuntur et Socrates cum Aristodemo prima luce abit.

Fortasse Plato eadem oratione iis quoque respondebat qui Alcibiadis vitia et turpes actiones cum Socratis magisterio coniungebant. Certe Alcibiades hic fatetur quamvis pudentem et vim sibi ipsi facientem magistri praeceptis sese nihilominus ut fugitivum subripuisse.

De posteritatis iudicio

Editio princeps apud Aldum Manutium (Venetiis, 1513).

Antiquis temporibus

Platonicum Symposium primum aut secundum exemplum notum fuit generis sermonum convivialium e quo plura opera ab antiquitate ad nos pervenerunt. Iam Xenophon, cuius Symposium paulo posterius plerumque iudicatur sed dubitanter, simile dialogum Socraticum composuit, deinde memorandi sunt Plutarchus, Lucianus, Athenaeus Naucratites, Macrobius... qui tales sermones diversis propositis excogitaverunt. Doctrinam ipsam in opere contentam memorat plurifariam Aristoteles: deinde modo vituperatur ob homophylophiliam laudatam (Philo Alexandrinus) modo allegoricam interpretationem accipit (Plutarchus et Neoplatonici).

Apud humanistas

Anno 1435 Leonardus Bruni Aristophanis orationem Latine vertit. Mox vehemens controversia orta est inter Georgium Trapezuntium qui Platonem homosexualitatis accusabat et cardinalem Bessarionem qui eum defendebat in libello In calumniatorem Platonis inscripto. Maximus illo saeculo Platonicorum placitorum divulgator fuit Marsilius Ficinus qui totum Symposium Latine vertit (1484) atque commentario magni momenti instruxit. Ipsum commentarium in forma sermonum convivalium praebuit in quo allegoricam interpretationem Plotini plerumque sequitur. Ita poetae Litterarum Renatarum qui amorem canebant ex illo fonte abunde haurire potuerunt etiam in Francogallia quoniam Margarita Navarrensis librum Ficini Francogallice verti iussit (1546). Memorandi sunt etiam quoad inspirationem poetarum pertinet Dialogi Amoris ("Dialoghi d'amore") philosophi Iudaei Leonis Hebraei qui platonismi sectator erat. Socrates cum Sileno comparatus Francisco Rabelaeso adeo placuit ut ineunte Gargantua (1534) thema Francogallice retractaverit.

Editiones

• Collection des Universités de France: Platon, Oeuvres complètes. Tome IV. 2e partie, Le Banquet, texte établi et traduit par Léon Robin, Les Belles Lettres, 1929 Recensio critica

Bibliographia

Socrates Diotimae discipulus. Franciscus Caucig circa 1810 pinxit.

Latine

• Marsilius Ficinus, Commentarium in Convivium Platonis, De amore, Les Belles Lettres, 2002
• Henricus Ludovicus Hartmannus, Prolusio de proposito Symposii Platonis, Pfoertenae, ex officina Brükneriana, 1797
  • Prolusio de mytho Socratis in Symposio Platonis, Gubenae, [1803]
  • Chronologia symposii Platonis, Gubenae, 1797
• Carolus Lenormant, Quaestionem cur Plato Aristophanem in convivium induxerit, Parisiis, 1838

Barbare

• Daniel E. Anderson, The Masks of Dionysos. A Commentary on Plato’s Symposium, State University of New York Press, 1993 Nonnullae paginae apud guglum librorum
• Daniel Babut, "Peinture et dépassement de la réalité dans le Banquet de Platon", Revue des Études Anciennes, 1980: 5-29
• Sandra Boehringer, "Comment classer les comportements érotiques  ? Platon, le sexe et erôs dans le Banquet et les Lois", Etudes Platoniciennes, 2007: 45-67
• Guido Bonelli, Socrate Sileno. Dinamica erotica e figurazione scenica nel Convito di Platon, Augustae Taurinorum, 1991 Recensio critica Altera recensio critica
• Hartmut Buchner, Eros und sein. Erörterungen zu Platons Symposion, Bonnae, 1965 Recensio critica
• Gabriele Cornelli, "Socrate et Alcibiade", Plato Journal, 2014ː 39-51
• Kevin Corrigan et Elena Glazov-Corrigan, Plato's dialectic at play. Argument, structure and myth in the "Symposium", Pennsylvania State University Press, 2004 Recensio critica
• Georges Daux, "Sur quelques passages du « Banquet» de Platon", Revue des Études Grecques, 1942: 236-271
• Johann Goeken, "Les propos de table dans le Banquet de Platon" in Parler en mangeant, Presses universitaires de Strasbourg, 2023: 19-28
  • Boire sous l'œil de Gorgias: un commentaire rhétorique du "Banquet" de Platon et du "Banquet" de Xénophon, Brepols, 2022 Recensio critica
• Christian Keime, «La fonction de Diotime dans le Banquet de Platon (201d1-212c3) : le dialogue et son double », Études platoniciennes
• James Lesher, Debra Nails, and Frisbee Sheffield (curatores). Plato's Symposium: Issues in Interpretation and Reception. (Hellenic Studies Series 22), 2007
• Plato in Symposium. Selected Papers from the Tenth Symposium Platonicum, ediderunt Mauro Tulli & Michael Erler, Academia Verlag, Aquae Aurelianae 2016, ISBN 978-3-89665-678-0
• Thierry Ménissier, Eros philosophe, une interprétation philosophique du "Banquet" de Platon, Kimé, 1996 Nonnullae paginae apud Gallica
• Carlos Julio Pájaro M., Javier Roberto Suárez G, Erótica y destierro : inspiración poética y filosofía en Platón, Matriti, 2016 Recensio critica
• Giovanni Reale, Eros dèmone mediatore e il gioco delle maschere nel Simposio di Platone, Bompiani, 2005
• Luciana Romeri, "Le Banquet de Xénophon et le Banquet de Platon : convergences et divergences", Kentron, 2015: 75-90
  • "Platon et la tradition conviviale", Revue des Études Anciennes , 2002: 51-59
• Yannick Scolan, Le Convive et le Savant. Sophistes, rhéteurs, grammairiens et philosophes au banquet, de Platon à Athénée. Paris, Les Belles Lettres, 2017 Recensio critica
• Frisbee C. C. Sheffield, Plato’s Symposium: The Ethics of Desire, Oxford University Press, 2006
• Kurt Sier, Die Rede der Diotima. Untersuchungen zum platonischen Symposion. Teubner, 1997
• Anne-Gabrièle Wersinger, «La voix d’une « savante » : Diotime de Mantinée dans le Banquet de Platon (201d-212b)», Cahiers « Mondes anciens », 2012

Nexus externi

• Textus Graecus apud Vicifontem
• Vicimedia communia plura habent quae ad Symposium pertinent
• Stanford encyclopaedia of philosophy

Nexus interni

• "Alcibiades in convivium irrumpit", adumbratio Petri Pauli Rubens
• "Convivium Platonicum", tabulae Anselmi Feuerbach
• Platon: "Sämtliche Werke" - tomus 1, Berolini 1940, p. 657-728, convertit in linguam Theodiscam Franciscus Susemihl anno 1855.