Quantum redactiones paginae "Capsicum (fructus)" differant
+ |
mNo edit summary |
||
Linea 4: | Linea 4: | ||
Illae ''[[Capsicum annuum|C. annui]]'' varietates, quibus [[sapor]] non pungens sed dulcis sit, a productoribus comestoribusque nomine praecipuo in pluribus [[lingua|linguis]] distinguuntur. Latine "[[capsicum dulce (fructus)|capsicum dulce]]" appellantur. |
Illae ''[[Capsicum annuum|C. annui]]'' varietates, quibus [[sapor]] non pungens sed dulcis sit, a productoribus comestoribusque nomine praecipuo in pluribus [[lingua|linguis]] distinguuntur. Latine "[[capsicum dulce (fructus)|capsicum dulce]]" appellantur. |
||
== Capsicum |
== Capsicum in America et Europa == |
||
[[Fasciculus:German pepper described by Hieronymus Bock 1539 fasc 2 f 86v.jpg|thumb|upright=1.25|Capsici in Europa culti notitia antiquissima ([[Hieronymus Bock]], 1539)<ref name="Bock (1539)">[[#Bock (1539)]]</ref>]] |
[[Fasciculus:German pepper described by Hieronymus Bock 1539 fasc 2 f 86v.jpg|thumb|upright=1.25|Capsici in Europa culti notitia antiquissima ([[Hieronymus Bock]], 1539)<ref name="Bock (1539)">[[#Bock (1539)]]</ref>]] |
||
Primus Europaeorum [[Christophorus Columbus]] de capsico fructu in [[ephemeris|ephemeride]] primae [[navigatio]]nis sub die [[15 Ianuarii]] [[1493]] refert: "Abundat etiam ''ají'', videlicet piper huius gentis e quorum magis quam piper valeant, sine quo nullus unquam cenat, quod saluberrimum est; quo quinquaginta caravellae quotannis in hac [[Hispaniola]] onerari possunt."<ref>''Tambien hay mucho ají, ques su pimienta, della que vale mas que pimienta, y toda la gente no come sin ella, que la halla muy sana; puédense cargar 50 carabelas cada año en aquella Española'': [[#Columbi ephemeris (1493)]] [https://archive.org/stream/coleccindelosv01nava#page/286/mode/2up p. 286 editionis 1858]</ref> Ipse semina huius fructus ad reges Hispanicos statim reddidit, sicut ex epistula anno insequenti in insula Isabella scripta constat: "illius ''axí'' quod nos piper nuncupamus, de quo e prima navigatione ad Exc. vestr. adduximus, hinc recipietis quantum mandabitis; cuius semina in hortis serta crescuntur."<ref>''del axí, a qui deçimos pimienta, del que truxe el otro viaje a V. Al., aquí ay y abrá cuanto V. Al. mandare, que les siembran y naçen en huertas'': [[#Columbi liber copiarum (1493-1503)]] [http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1494_259/El_segundo_viaje_a_las_Indias_Fragmento_de_la_cart_441.shtml no. 2]</ref> [[Didacus Alvares Chanca]] etiam, particeps huius navigationis, in epistula anno [[1494]] scripta ait: "Tanquam speciem ad condimentum habent speciem ''agí'' appellatam, e qua tam pisces quam aves quantas capiant comeduntur; quae multis varietatibus prodit"<ref>''Tienen por especia, por lo adobar, una especia que se llama Agí con la cual comen también el pescado, como aves cuando las pueden haber'': [[#Chanca (1494)]] [https://archive.org/stream/coleccindelosv01nava#page/370/mode/2up p. 370 editionis 1858]</ref> {{Creanda|it|Relazione d'alcune cose della Nuova Spagna e della gran città di Temestitan Messico|Conquisitator anonymus}} (sic nuncupatus) qui cum [[Ferdinandus Cortesius|Cortesio]] Mexicopolim anno [[1519]] venit de "pipere" nundinis huius urbis venditato ait:<ref>[[#Conquisitator anonymus (post 1519)]] [https://archive.org/stream/dellenavigationi00ramu#page/n605/mode/2up f. 258v editionis 1606]</ref> "habent varietatem piperis condimentarii, ''chil'' appellati, sine quo nullum cibum comedunt."<ref>''Hanno una sorte di pepe da condire, che si chiama Chil, che niuna cosa mangiano senza esso'': [[#Conquisitator anonymus (post 1519)]] [https://archive.org/stream/dellenavigationi00ramu#page/n599/mode/2up f. 255v editionis 1606]</ref> |
Primus Europaeorum [[Christophorus Columbus]] de capsico fructu in [[ephemeris|ephemeride]] primae [[navigatio]]nis sub die [[15 Ianuarii]] [[1493]] refert: "Abundat etiam ''ají'', videlicet piper huius gentis e quorum magis quam piper valeant, sine quo nullus unquam cenat, quod saluberrimum est; quo quinquaginta caravellae quotannis in hac [[Hispaniola]] onerari possunt."<ref>''Tambien hay mucho ají, ques su pimienta, della que vale mas que pimienta, y toda la gente no come sin ella, que la halla muy sana; puédense cargar 50 carabelas cada año en aquella Española'': [[#Columbi ephemeris (1493)]] [https://archive.org/stream/coleccindelosv01nava#page/286/mode/2up p. 286 editionis 1858]</ref> Ipse semina huius fructus ad reges Hispanicos statim reddidit, sicut ex epistula anno insequenti in insula Isabella scripta constat: "illius ''axí'' quod nos piper nuncupamus, de quo e prima navigatione ad Exc. vestr. adduximus, hinc recipietis quantum mandabitis; cuius semina in hortis serta crescuntur."<ref>''del axí, a qui deçimos pimienta, del que truxe el otro viaje a V. Al., aquí ay y abrá cuanto V. Al. mandare, que les siembran y naçen en huertas'': [[#Columbi liber copiarum (1493-1503)]] [http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1494_259/El_segundo_viaje_a_las_Indias_Fragmento_de_la_cart_441.shtml no. 2]</ref> [[Didacus Alvares Chanca]] etiam, particeps huius navigationis, in epistula anno [[1494]] scripta ait: "Tanquam speciem ad condimentum habent speciem ''agí'' appellatam, e qua tam pisces quam aves quantas capiant comeduntur; quae multis varietatibus prodit"<ref>''Tienen por especia, por lo adobar, una especia que se llama Agí con la cual comen también el pescado, como aves cuando las pueden haber'': [[#Chanca (1494)]] [https://archive.org/stream/coleccindelosv01nava#page/370/mode/2up p. 370 editionis 1858]</ref> {{Creanda|it|Relazione d'alcune cose della Nuova Spagna e della gran città di Temestitan Messico|Conquisitator anonymus}} (sic nuncupatus) qui cum [[Ferdinandus Cortesius|Cortesio]] Mexicopolim anno [[1519]] venit de "pipere" nundinis huius urbis venditato ait:<ref>[[#Conquisitator anonymus (post 1519)]] [https://archive.org/stream/dellenavigationi00ramu#page/n605/mode/2up f. 258v editionis 1606]</ref> "habent varietatem piperis condimentarii, ''chil'' appellati, sine quo nullum cibum comedunt."<ref>''Hanno una sorte di pepe da condire, che si chiama Chil, che niuna cosa mangiano senza esso'': [[#Conquisitator anonymus (post 1519)]] [https://archive.org/stream/dellenavigationi00ramu#page/n599/mode/2up f. 255v editionis 1606]</ref> |
||
Linea 23: | Linea 23: | ||
[[Garcias Lasus Inca]] primus omnium, in [[Hispania]] exsul saeculo XVII ineunte scribens, species tres [[Peruvia]]nas cultas generis ''Capsici'' distinxit, videlicet ''[[rocoto|rocot uchu]]'' (''C. pubescens''), ''[[chinchi-uchu|chinchi uchu]]'' (''C. chinense''), tertiaque cuius nominis oblitus est, id est, ''[[Ají amarillo|kellu-uchu]]'' (''C. baccatum'' var. ''pendulum''). ''Los de mi tierra'', ait, ''son tan amigos del uchu, que no comeron sin el, aunque non sea sino unas yervas crudas'' ("gens patriae meae capsicum tam amant ne ullus cibus sine illud comedatur etiamsi nihil nisi paucae herbae crudae").<ref>[[#Garcias Lasus (1609)]]</ref> |
[[Garcias Lasus Inca]] primus omnium, in [[Hispania]] exsul saeculo XVII ineunte scribens, species tres [[Peruvia]]nas cultas generis ''Capsici'' distinxit, videlicet ''[[rocoto|rocot uchu]]'' (''C. pubescens''), ''[[chinchi-uchu|chinchi uchu]]'' (''C. chinense''), tertiaque cuius nominis oblitus est, id est, ''[[Ají amarillo|kellu-uchu]]'' (''C. baccatum'' var. ''pendulum''). ''Los de mi tierra'', ait, ''son tan amigos del uchu, que no comeron sin el, aunque non sea sino unas yervas crudas'' ("gens patriae meae capsicum tam amant ne ullus cibus sine illud comedatur etiamsi nihil nisi paucae herbae crudae").<ref>[[#Garcias Lasus (1609)]]</ref> |
||
== Capsicum aevo recentiori == |
|||
Cultus capsicorum a scriptoribus saeculo XVIII describitur, generis "climatum calidissimorum [[America]]e et [[Africa]]e oriundi" cui tempus sationis in Europa ultima hebdomas mensis Februarii esse debet;<ref>''It is a native of the warmest climates of America and Africa ... The last week of [February] will be the proper time for sowing them'': [[#Hill (1757)]]</ref> solam plantam esse ([[Vicia faba|fabis]] exceptis) asseveratur "cui rustici Provinciae Francicae Occitaniaeque curas minutiores volenter dabunt: promptiores mense Februario, alii Martio serunt".<ref>''C’est la seule plante, après les fèves, pour laquelle les paysans de Provence et de Languedoc ne plaignent pas les petits soins ... Les plus pressés sèment en février, les autres en mars'': [[#Rozier (1789)]]</ref> Saeculo XIX ineunte separatim recognitae erunt species tres, videlicet annua, frutescens, baccata.<ref>[[#Descourtilz (1828)]]</ref> |
Cultus capsicorum a scriptoribus saeculo XVIII describitur, generis "climatum calidissimorum [[America]]e et [[Africa]]e oriundi" cui tempus sationis in Europa ultima hebdomas mensis Februarii esse debet;<ref>''It is a native of the warmest climates of America and Africa ... The last week of [February] will be the proper time for sowing them'': [[#Hill (1757)]]</ref> solam plantam esse ([[Vicia faba|fabis]] exceptis) asseveratur "cui rustici Provinciae Francicae Occitaniaeque curas minutiores volenter dabunt: promptiores mense Februario, alii Martio serunt".<ref>''C’est la seule plante, après les fèves, pour laquelle les paysans de Provence et de Languedoc ne plaignent pas les petits soins ... Les plus pressés sèment en février, les autres en mars'': [[#Rozier (1789)]]</ref> Saeculo XIX ineunte separatim recognitae erunt species tres, videlicet annua, frutescens, baccata.<ref>[[#Descourtilz (1828)]]</ref> |
||
Emendatio ex 21:07, 12 Aprilis 2021
Capsicum[1] seu chili[2] est fructus plantarum florentium generis Capsici, in familia Solanacearum. Huic generi sunt quinque fere species, quibus homines pro cibo et medicamentis uti solent, videlicet Capsicum annuum, C. baccatum, C. chinense, C. frutescens, C. pubescens.
Illae C. annui varietates, quibus sapor non pungens sed dulcis sit, a productoribus comestoribusque nomine praecipuo in pluribus linguis distinguuntur. Latine "capsicum dulce" appellantur.
Capsicum in America et Europa
Primus Europaeorum Christophorus Columbus de capsico fructu in ephemeride primae navigationis sub die 15 Ianuarii 1493 refert: "Abundat etiam ají, videlicet piper huius gentis e quorum magis quam piper valeant, sine quo nullus unquam cenat, quod saluberrimum est; quo quinquaginta caravellae quotannis in hac Hispaniola onerari possunt."[4] Ipse semina huius fructus ad reges Hispanicos statim reddidit, sicut ex epistula anno insequenti in insula Isabella scripta constat: "illius axí quod nos piper nuncupamus, de quo e prima navigatione ad Exc. vestr. adduximus, hinc recipietis quantum mandabitis; cuius semina in hortis serta crescuntur."[5] Didacus Alvares Chanca etiam, particeps huius navigationis, in epistula anno 1494 scripta ait: "Tanquam speciem ad condimentum habent speciem agí appellatam, e qua tam pisces quam aves quantas capiant comeduntur; quae multis varietatibus prodit"[6] Conquisitator anonymus (sic nuncupatus) qui cum Cortesio Mexicopolim anno 1519 venit de "pipere" nundinis huius urbis venditato ait:[7] "habent varietatem piperis condimentarii, chil appellati, sine quo nullum cibum comedunt."[8]
Seminibus a Columbo in Hispaniam remissis, cultus in hortis usque in Germaniam anno 1539 penetraverat, ubi Hieronymus Bock Spirae in urbe observans originem speciei nescivit: deutscher Pfeffer nuncupavit.[3] E talibus observationibus Leonhartus Fuchsius anno 1542, nomina vernacularia indianischer et Calecutischer Pfeffer citans, speciebus a maioribus definitis "siliquastro" et "piperitide" frustra attribuere temptans, optimas imagines varietatum quattuor (inter quas fortasse Capsici chinensis) divulgavit.[12] Quem sequens Gulielmus Turner anno 1548 capsica in hortis Angliae aliquibus repperit eisdemque nominibus usus est.[13] Conradus Gesnerus anno 1561 e scientia horticultorum Germanorum "Aestiva est herba" recte ait "et nisi primo vere apud nos seratur, siliquas suas pulcherrime rubentes non perficit".[14] Ergo Iohannes Gerardus, de Anglia anno 1597 loquens, has plantas e terris extraneis in Hispaniam Italiamque importatas "unde nos" ait "semina in nostros hortos Anglicos accepimus, cuius capsicum non iam ad illum splendidum colorem rubrum maturabat quem suá naturá possidet" causa adversitatis climaticae.[15]
Interea Carolus Clusius, botanistarum saeculi XVI princeps, cultum capsicorum in Hispania et Portugallia rettulit tam ex itinere suo annis 1564 et 1565 suscepto, quam e descriptione Nicolai Monardes quam ipse e lingua Hispanica Latine verterit:
- Nec praetermittendum est piper ex Indiis nostris missum, quandoquidem non modo in medicum usum receptum est, sed planta est excellentissima et tot[i] Hispaniae notissima: nam nullus est hortus, in quo non seratur ob fructus pulchritudinem. Vidi aliquando in hac urbe ad arboris altitudinem excrescentem. Folio est viridi, ocymo latifolio simili, flore albo, ex quo pullulat fructus diversae formae, oblongus, rotundus, melope[po]nis forma aut ceraseorum, sed immaturius viridis est, maturus vero colore rubro gratissimo. Particulatim concisum et iusculo maceratum, meliorem saporem edulus conciliat, quam piper vulgare, ideoque eius usus est in omnibus, in quibus aromata ex Maluccis insulis et Calecutio delata commendantur, in eo solum differens, quod illa multis aureis emuntur, hoc sola satione adquiritur: nam in una planta colliguntur aromata in totius anni usum, minore dispendio et maiore commodo. Flatus discutit, utlie pectori et perfrictionibus, calefacitque et roborat partes internas. Caliditatis et siccitatis in quarto fere gradu particeps:[16]
Litteris parvis addidit ipse Clusius: "Capsicum hoc seu piper Indicum (Americum potius) diligentissime colitur tota Castella cum ab hortulanis, tum a mulieribus in fenestris aedium suarum. Etenim eo utuntur per totum annum, cum virente tum sicco, pro condimento et pipere. Spectatur varia forma ... sed et haec omnia genera aliquando vidi colore flavescente, in Lusitania, monasterio quodam circa Olysiponem".[17]
Clusius postea se "Ulyssipone Conimbricam" proficiscente hanc speciem "nonnullis Lusitaniae locis" vidisse meminit, "caule in cubitales ramos diviso, graciliores tamen quam in vulgari", fructu exiguo "tam acris et fervidi saporis, ut gullatum fauces incenderet".[18] Quod ille piper Brasilianum appellabat, nos sub nomine Capsici baccati recognoscere possumus.
Idem Clusius primus omnium de cultu prope Hungariam hac annotatione relatus est: "Memini etiam videre anno Christi M.D.XXCV magná copiá cultum in suburbanis Brunnae celebris marchionatus Moraviae urbis hortis, e quo cultores non contemnendum quaestum faciebant; erat enim apud vulgus frequens eius usus". Hodie eadem fere regione tritura paprica nomine e varietatibus capsicorum admodum mitioribus producitur.
Garcias Lasus Inca primus omnium, in Hispania exsul saeculo XVII ineunte scribens, species tres Peruvianas cultas generis Capsici distinxit, videlicet rocot uchu (C. pubescens), chinchi uchu (C. chinense), tertiaque cuius nominis oblitus est, id est, kellu-uchu (C. baccatum var. pendulum). Los de mi tierra, ait, son tan amigos del uchu, que no comeron sin el, aunque non sea sino unas yervas crudas ("gens patriae meae capsicum tam amant ne ullus cibus sine illud comedatur etiamsi nihil nisi paucae herbae crudae").[19]
Cultus capsicorum a scriptoribus saeculo XVIII describitur, generis "climatum calidissimorum Americae et Africae oriundi" cui tempus sationis in Europa ultima hebdomas mensis Februarii esse debet;[20] solam plantam esse (fabis exceptis) asseveratur "cui rustici Provinciae Francicae Occitaniaeque curas minutiores volenter dabunt: promptiores mense Februario, alii Martio serunt".[21] Saeculo XIX ineunte separatim recognitae erunt species tres, videlicet annua, frutescens, baccata.[22]
Usus
In medicina
Fructus capsaicinum, substantiam facile in pingue dissolventem (lipophilicam) continet. Capsicainum dolorem ingentem et acerbum per receptorium capsaicini (TrpV1) inurit[23]. Antagonista TrpV1 dolores mitigare queant[24].
Varietates selectae
Hae cultivarietates maiore parte speciei Capsico annuo var. annuo attribuuntur.[29]
- Ají amarillo vel Kellu-uchu vel Cusqueño (C. baccatum var. pendulum)[30]
- Ají limo (C. chinense), calidissima, in Peruvia septentrionali culta[31]
- Anaheim, mitior (Sco. 1,000-1,400), in urbe Californiensi Anaheim anno circiter 1900 ad condiendum evoluta[32]
- Ancho (immatura poblano nuncupata), mitior (Sco. 1,000-3,000), ex agris civitatis Angelorum (Hispanice Puebla) prope Mexicopolim orta[33]
- Banana(en) vel Hungarian wax, mitior[34]
- Biquinho seu chupetinho (C. chinense), parva et mitissima, in Brasilia culta[35]
- Bishop's crown(en) (C. baccatum var. pendulum), mitior
- Carricillo, e Mexico orta, fortasse eadem atque tonalchilli Aztecorum[36]
- Cascabel[37]
- Cayenne, calidior (Sco. 35,000), origine ignoto, fortasse eadem atque milchilli Aztecorum[38]
- Cherry, calida, e Mexico orta[39]
- Charapita (C. chinense), calidissima et aromatica, in Peruvia culta[40]
- Chilaca (siccata pasilla nuncupata), mitior (Sco. 2,500), fructibus tenuibus fulvis[41]
- Chile de árbol, calidior (Sco. 25,000), in Mexico culta[42]
- Chiltecpin vel Chiltepin seu Chile piquin (C. annuum var. glabriusculum), calidissima (Sco. 70,000-75,000), forma paene silvestris in Mexico usitata[43]
- Chinchi-uchu (C. chinense), calidissima, in Peruvia culta[44]
- Datil (C. chinense), calidissima et dulcis, prope Augustinopolim Floridae culta[45]
- Espelette, mitis, apud Vascones culta
- Fresno, mitior, in urbe Californiensi Fresno anno circiter 1950 evoluta[46]
- Habanero (C. chinense), calidissima (Sco. 200,000-300,000), fortasse e Cuba orta[47]
- Jalapeño (fumata chipotle nuncupata), calidior (Sco. 3,500-10,000), ex urbe Mexicana Jalapa appellata, in Civitatibus Foederatis crebrius usitata[48]
- Malagueta (C. frutescens), calidissima, in Brasilia et Peruvia culta[49]
- Mirasol ("solem spectans"; siccata guajillo nuncupata [et cascabel?, sed vide hoc nomen]), calidior (Sco. 5,000), in Mexico crebrius usitata[50]
- Mundu, calidior, in India culta[51]
- Peperoncino, in Italia ad acetariis temperandis adhibita[52]
- Piri-piri (C. frutescens), calidissima
- Puca-uchu (C. baccatum var. pendulum)[53]
- Pusa jwala, calidior, in Andhra Pradesa alibique in India culta[54]
- Rocotillo (C. chinense)[55]
- Rocoto (C. pubescens), calidissima (Sco. 30,000-50,000), in Peruvia et recentius in Mexico culta[56]
- Sannam(en), calidissima (Sco. 35,000-40,000), in India culta
- Scotch bonnet (C. chinense), calidissima, ex insulis Caribaeis orta, Iamaicae culta[57]
- Serrano ("montana"), calidior (Sco. 7,000-25,000), in Mexico ad coquendum embammaque guacamole conficiendum adhibita[58]
- Tabasco (C. frutescens), calidissima (Sco. 30,000-50,000), in Ludoviciana culta ad liquamen Tabasco conficiendum[59]
- Tomato, mitior, in Hispania et Maroco necnon India culta[60]
Pinacotheca varietatum selectarum
-
Anaheim immatura
-
Ancho immatura (poblano)
-
Cascabel siccata
-
Chiltecpin siccata
-
Mirasol siccata (guajillo)
-
Rocotillo (?)
-
Tomato
Pulveres
Hae triturae de fructibus capsicorum a coquis saepe adhibentur:
- Paprica
- Pulvis cayennae
- Pulvis capsici
- Pulvis caril (aromatum variorum tritura)
Notae
- ↑ "Capsicum": #Gesnerus (1561); #Gregorius de Regio (1611)
- ↑ "Chili" litteris italicis: #Bontius (1631)
- ↑ 3.0 3.1 #Bock (1539)
- ↑ Tambien hay mucho ají, ques su pimienta, della que vale mas que pimienta, y toda la gente no come sin ella, que la halla muy sana; puédense cargar 50 carabelas cada año en aquella Española: #Columbi ephemeris (1493) p. 286 editionis 1858
- ↑ del axí, a qui deçimos pimienta, del que truxe el otro viaje a V. Al., aquí ay y abrá cuanto V. Al. mandare, que les siembran y naçen en huertas: #Columbi liber copiarum (1493-1503) no. 2
- ↑ Tienen por especia, por lo adobar, una especia que se llama Agí con la cual comen también el pescado, como aves cuando las pueden haber: #Chanca (1494) p. 370 editionis 1858
- ↑ #Conquisitator anonymus (post 1519) f. 258v editionis 1606
- ↑ Hanno una sorte di pepe da condire, che si chiama Chil, che niuna cosa mangiano senza esso: #Conquisitator anonymus (post 1519) f. 255v editionis 1606
- ↑ #Fuchsius (1542) p. 732
- ↑ #Fuchsius (1542) p. 733
- ↑ #Fuchsius (1542) p. 734
- ↑ #Fuchsius (1542); imagines ab Alberto Mayer pictas, cf. H. Walter Lack, "Eine unbekannte Wiener Bilderhandschrift: Der Codex Amphibiorum" in Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien vol. 104 B (2003) pp. 463-478
- ↑ Piperitis called also siliquastram after the judgemente of Fuchsius . . . called in Englishe Indishe peper. . . . The herbe groweth in certeyne gardines in Englande: William Turner, The Names of Herbes in Greke, Latin, Englishe, Duch and Frenche (Londinii: John Day, 1548) s.v. "Piperitis" (James Britten, ed., The Names of Herbes, by William Turner [Londinii: English Dialect Society, 1881] p. 63)
- ↑ #Gesnerus (1561)
- ↑ These plants are brought from forren countries, as Ginnee, India and those parts, into Spaine and Italy; from whence wee have received seede for our English gardens, where they come to fruit bearing, but the cod doth not come to that bright red colour which naturally it is possessed with . . . by reason of these unkindely yeeres that are past: #Gerard (1597)
- ↑ #Clusius (1574) p. 71. No quiero dexir de dezir de la pimienta que traen delas Indias, que non solo sirve a medicina, pero es especie excelentissima, la qual es conocida en toda España, porque no ay jardin ni huerta ni maceton que no la tenga sembrada por la hermosura del fructo que lleva. Es planta grande, tanto que yo he visto en esta ciudad alguna que ygualava con algunes arboles. Echa las hojas verdes a modo de albahaca de la ancha que llaman charanfoli. Echa unas flores blancas de que sale el fructo, que es en diversas formas: unos pimientos son largos, otros redondos, otros de hechura de melones, otros de ceresas, pero todos son al principio quando no estan maduros muy verdes, et maduros muy colorados, con un color muy gracioso. Usan dellos en todos los guisados y potages, porque haze mejor gusto que la pimienta comun: hecho tajadas y echadas en caldo, es salsa excelentissima, usan dellos en todo aquello que sirven las especies que traen de Maluco y de Calicud. Desieren en que las della India cuestan muchos ducados: estotra no cuesta mas que sembrarla, porque en una planta ay especias para todo el año, con menos daño y mas provecho nostro. Conforta mucho, ressuelve ventosidades, son buenos para el pecho, y para los frios de complexion, calienta y conforta, corroborando los miembros principales. Es caliente y seca casi en quarto grado: Nicolás Monardes, Dos libros. El uno trata de todas las cosas que traen de nuestras Indias Occidentales (Hispali, 1565) quaternion f 6
- ↑ #Clusius (1574) p. 74
- ↑ #Gregorius de Regio (1611) pp. 104-105
- ↑ #Garcias Lasus (1609)
- ↑ It is a native of the warmest climates of America and Africa ... The last week of [February] will be the proper time for sowing them: #Hill (1757)
- ↑ C’est la seule plante, après les fèves, pour laquelle les paysans de Provence et de Languedoc ne plaignent pas les petits soins ... Les plus pressés sèment en février, les autres en mars: #Rozier (1789)
- ↑ #Descourtilz (1828)
- ↑ Caterina M.J., Schumacher M. A., et al. (Oct 1997). "The capsaicin receptor: a heat-activated ion channel in the pain pathway". Nature 389 (6653): 816-24
- ↑ Cui M., Honore P., et al. (Sep 2006). "TRPV1 receptors in the CNS play a key role in broad-spectrum analgesia of TRPV1 antagonists". The journal of neuroscience 26 (37): 9385-93
- ↑ C'est la manière Indienne. Au lieu de safran ce sont des racines de safran dont ils se servent, et à la place de poivre, c'est du piment: Vincent La Chapelle, Le cuisinier moderne (2a ed. 5 voll. Hagae Comitum, 1742) vol. 5 p. 90
- ↑ The flower is inconsiderable, but the fruit is conspicuous in the highest degree ... it affords an excellent pickle: #Hill (1757)
- ↑ Dans la majeure partie de nos provinces du nord, on ne cultive cette plante que pour la décoration des potagers ... Il n’en est pas ainsi dans les provinces de l’intérieur, son fruit dans la maturité et quand il est sec tient complètement lieu de poivre dans les cuisines des grandes et petites fermes. Dans nos provinces du midi, leurs habitans préfèrent un poivron à l’oignon et à l’ail pour le repas du matin. Le poivron est ce fruit encore petit et vert, et qui n’a pas encore changé de couleur. Lorsque sa robe a pris la teinte du corail, il ne sert plus que pour la cuisine ... Le fruit tient lieu de poivre à une très-grande partie des habitans de ce royaume. Quelques personnes font confire dans le vinaigre les poivrons, de la même manière que les cornichons. Les marchands de vinaigre ont grand soin d’ajouter une certaine quantité de poivrons murs et secs dans leurs barriques de vinaigre, dont ils augmentent singulièrement la "force": #Rozier (1789)
- ↑ Les Indiens les préfèrent au poivre ordinaire, et les mangent crus. On les confit aussi au sucre et l'on en porte sur mer pour servir dans les voyages de long cours ... On les cueille aussi en vert ... La plupart des autres espèces de piment sont en usage chez les Indiens, qui en mêlent dans leurs ragoûts [et] en font des espèces de bouillons ou de décoctions très-fortes ... Les Portugais établis dans ces contrées appellent ces potions stomachiques caldo di pimento ... C'est particulièrement avec le piment à petites baies que les Indiens préparent leur beurre de cayan: #Descourtilz (1828)
- ↑ Fontes enumerationis: #Bosland et al. (1998); #Bosland et Votava (2012) pp. 13-38; #Andrews (1995); #DeWitt et Bosland (2014); #Davidson (1999); de unitatibus Scoville praesertim #De, ed. (2003) p. 99
- ↑ #Garcias Lasus (1609) (?); #Bosland et Votava (2012) p. 35; #Andrews (1995) p. 124, tab. 26; #Libreros et al. (2013) p. 18
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 34; #DeWitt et Bosland (2014); #Libreros et al. (2013) p. 25
- ↑ #Andrews (1995) pp. 93-94, tab. 1
- ↑ #Bosland et Votava (2012) pp. 27-28; #Andrews (1995) pp. 95-96, tab. 2
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 26; #Andrews (1995) p. 97, tab. 3
- ↑ #Ribeiro et al. (2008) p. 59 et alibi; #Carvalho et al. (2014) p. 7449; Ana Gláucia Heinrich, Melhoramento genético do pimento biquinho salmão (dissertatio universitatis Brasiliopolitanae, 2013)
- ↑ #Andrews (1995) p. 99, tab. 5
- ↑ #Andrews (1995) p. 100, tab. 6
- ↑ #Andrews (1995) p. 102, tab. 8
- ↑ #Andrews (1995) p. 103, tab. 9
- ↑ #Bosland et Votava (2012) pp. 33-34; #DeWitt et Bosland (2014); #Libreros et al. (2013) pp. 26-28
- ↑ #Andrews (1995) p. 111, tab. 16
- ↑ #DeWitt et Bosland (2014); #Andrews (1995) p. 102
- ↑ #DeWitt et Bosland (2014); #De, ed. (2003) pp. 2-4; #Andrews (1995) pp. 119-120, tab. 24
- ↑ #Garcias Lasus (1609); #Andrews (1995) p. 126, tab. 28; #Libreros et al. (2013) pp. 29-43
- ↑ #DeWitt et Bosland (2014); #Andrews (1995) pp. 127-128, tab. 29
- ↑ #Andrews (1995) p. 107, tab. 13
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 33; #Andrews (1995) p. 129, tab. 30
- ↑ #Andrews (1995) pp. 108-109, tab. 14
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 35; #DeWitt et Bosland (2014)
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 30; #Andrews (1995) p. 110, tab. 15
- ↑ #De, ed. (2003) p. 205 et alibi; vide imaginem
- ↑ #Andrews (1995) p. 112, tab. 17
- ↑ #Andrews (1995) p. 125, tab. 27
- ↑ #DeWitt et Bosland (2014); #De, ed. (2003) p. 135
- ↑ #DeWitt et Bosland (2014); #Andrews (1995) p. 130, tab. 31
- ↑ #Garcias Lasus (1609); #DeWitt et Bosland (2014); #Bosland et Votava (2012) pp. 18-20; #Andrews (1995) pp. 134-135, tab. 34
- ↑ #DeWitt et Bosland (2014); #Andrews (1995) p. 131, tab. 32
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 31; #Andrews (1995) p. 116, tab. 21
- ↑ #Bosland et Votava (2012) p. 34; #Andrews (1995) pp. 121-124, 132-133, tab. 25
- ↑ #Andrews (1995) p. 118, tab. 23
Bibliographia
- Fontes antiquiores
- 1493 : Christophorus Columbus, Ephemeris primae navigationis a Bartholomaeo Casao rescripta, in Martin Fernandez de Navarrete, ed., Colección de los viages y descubrimientos vol. 1 (2a ed. Matriti, 1858) pp. 153-313
- 1493-1503 : Christophorus Columbus, Epistulae ineditae in Antonio Rumeu de Armas, ed., Libro copiador de Cristóbal Colón: correspondencia inédita con los Reyes Católicos sobre los viajes a América (Matriti, 1989) Editiones interretiales
- 1494 : Didacus Álvarez Chanca, Epistula de secunda navigatione Christophori Columbi, in Martin Fernandez de Navarrete, ed., Colección de los viages y descubrimientos vol. 1 (2a ed. Matriti, 1858) pp. 370-371
- post 1519 : "Relatione d'alcune cose della Nuova Spagna e della gran città di Temestitan Messico" in Giovanni Battista Ramusio, ed., Navigationi et viaggi (Venetiis, 1555-1559) vol. 3 ff. 254r-259r editionis 1606
- 1530 : Petrus Martyr ab Angleria, De orbe novo decades lib. 5 cap. 9 f. 83r
- 1539 : Hieronymus Bock, New Kreütter Buch pars 2 f. 86v; eiusdem Kreüterbuch (1551) ff. 350r-351r; eiusdem Kreutterbuch (1560) ff. 342-344
- ante 1542 : Codex Mendoza (liber pictus, c. 1534/1542) f. 51v-52r etc.; cf. Frances Berdan, Patricia Anawalt, The Essential Codex Mendoza (Berkeleiae, 1997) pp. 132-133 etc.
- 1542 : Leonhartus Fuchsius, De historia stirpium commentarii insignes pp. 731-735
- 1550 : Hieronymus Cardanus, De subtilitate pp. 197-198
- 1554 : Rembertus Dodonaeus, Posteriorum trium de stirpium historia commentariorum imagines (pp. 181-183 apud Google Books); eiusdem Histoire des plantes (1557) pp. 441-442
- 1557 : Iulius Caesar Scaliger, Exotericarum exercitationum liber quintus decimus, de subtilitate, ad Hieronymum Cardanum (ff. 200v-201r apud Google Books)
- 1561 : Conradus Gesnerus, "De hortis Germaniae" in Valerius Cordus, Annotationes in Dioscoridis ... [etc.] f. 272b "Piper Indicum, capsicum ... piper Hispanicum, Calecuticum, Bresilicum"
- 1565 : Nicolaus Monardes, Dos libros. El uno trata de todas las cosas que traen de nuestras Indias Occidentales quaternion f 6
- ante 1566 : Bartolomé de las Casas, Apologética historia sumaria pp. 304-305 editionis 1876
- 1573 : Petrus Andreas Matthiolus, I discorsi ... nelle sei libri di Pedacio Dioscoride Anazarbeo della materia medicinale (editio 1573) lib. 2 cap. 148 (p. 405 apud Google Books); idem, Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis Anazarbei de Materia Medica (editio 1574) lib. 2 cap. 153 pp. 434-437
- 1574 : Nicolaus Monardes; Carolus Clusius (ed.), De simplicibus medicamentis ex occidentali India delatis quorum in medicina usus est pp. 71-74
- ante 1581 : Didacus Duran, Historia de las Indias de Nueva-España y islas de Tierra Firme (Mexicopoli, 1867-1880) vol. 1 p. 211 etc.
- ante 1584 : Bernardus Díaz del Castillo, La historia verdadera de la conquista de la Nueva España (manuscriptum, ante 1584) cap. 83 p. 254 editionis interretialis Serés
- 1590 : Iosephus de Acosta, Historia natural y moral de las Indias (Hispali: en casa de Juan de Leon) pp. 246-247
- 1590 : Iacobus Theodorus Tabernaemontanus, Eicones plantarum seu stirpium p. 859
- 1591 : Juan de Cárdenas, Primera parte de los problemas y secretos maravillosos de las Indias (Mexicopoli) pp. 113-115 editionis 1913
- ante 1595 : Franciscus Hernandez; Nardus Antonius Recchus, scriba, De materia medica Novae Hispaniae, Philippi Secundi Hispaniarum ac Indiarum regis invictissimi iussu (manuscriptum, ante 1595) ff. 92v-94r
- 1596 : Casparus Bauhinus, Phytopinax pp. 155-156
- 1597 : John Gerard, The Herball, or generall historie of plantes pp. 292-293 "Of Ginny or Indian pepper"
- 1601 : Israel Spachius, interpr.; Ioannes Fragosus, Aromatum, fructuum et simplicium aliquot medicamentorum ex India utraque .. in Europam delatorum ... historia brevis. Argentinae (f. 33r apud Google Books) "Piper Indorum Occidentalium, quod vocant Axi"
- 1609 : Garcias Lasus Inca, Comentarios Reales de los Incas vol. 1 f. 210; recensio interretialis
- 1611 : Gregorius de Regio; Carolus Clusius, interpr., "De varietate capsicorum" in Carolus Clusius, Curae posteriores pp. 95-108
- 1615 : Franciscus Hernandez, Quatro libros de la naturaleza y virtudes de las plantas y animales que estan recevidos en el uso de medicina en la Nueva Espana (1615) lib. 2 cap. 3 ff. 72r-74r, Rerum medicarum Novae Hispaniae thesaurus (1628) lib. 5 cap. 3 pp. 134-138
- 1631 : Iacobus Bontius, Historia naturalis et medica Indiae orientalis
- "An nescis, eos addere fructum ricini Americani, quod lada Chili Malaii vocant, quasi dicas Piper è Chile, Brasiliae contermina regione" (p. 10).
- 1640 : Ioannes Parkinsonus, Theatrum botanicum pp. 355-359 (Textus apud Google Books)
- 1640 : Basilius Besler, Hortus Eystettensis. 2a ed. Norimbergae classis autumnalis tabb. 6-13
- 1658 : Iacobus Bontius; Gulielmus Piso, ed., De Indiae utriusque re naturali et medica libri (Amstelaedami: apud Elzevirios) textus (pars i p. 226; pars iii p. 200 apud Google Books)
- "Quiya sive piper Brasiliense ... Teste Ximene Mexicani hanc plantam Chilli vocant, quae fert siliquas illas Hispaniolae Incolae Axi et Antiqui Siliquastrum, Hispani Piper vocant Americanum, et Auctarius Capsicum"
- 1693 : Ioannes Ray, Historia plantarum generalis (1693) (vol. 1 pp. 676-679 apud Google Books)
- ante 1725 : Henry Barham, Hortus Americanus (Kingston Iamaicae, 1794) pp. 30-31
- 1707-1725 : Hans Sloane, A Voyage to the Islands Madera, Barbadoes, Nieves, S. Christophers and Jamaica (2 voll. Londinii) vol. 1 pp. 240-243 et tab. 146, vol. 2 p. 378
- 1747 : Georgius Everhardus Rumphius, Herbarium Amboinense (Amstelaedami: Chanquion, 1741-1750) vol. 5 pp. 247-252 et tab. 88; cf. E. D. Merrill, An Interpretation of Rumphius's Herbarium Amboinense. Manilae: Department of Agriculture and Natural Resources, Bureau of Science, 1917 p. 462
- "Malaice Lada Tschili, ac tantummodo Tschili, unde multi crediderunt, hoc Piperis genus primum ex regno Chili fuisse translatum, quod cum vero non videtur convenire" (lib. 8, cap. 50).
- 1752 : "Brasilien-Pfeffer" in Carl Günther Ludovici, Eröffnete Akademie der Kaufleute, oder vollständiges Kaufmanns-Lexicon vol. 1 (Lipsiae, 1752) (coll. 2091-2095 apud Google Books)
- 1756 : Patrick Browne, The Civil and Natural History of Jamaica. Londinii: White (pp. 176-177 apud Google Books)
- 1757 : John Hill, Eden, or a compleat body of gardening (Londinii: Osborne, 1757) pp. 13-14
- 1789 : Abbé Rozier, Cours d'agriculture (12 voll. Lutetiae, 1781-1805) vol. 8 pp. 170-171 ("Poivre d'Inde ou de Guinée, ou poivre long, ou corail des jardins")
- 1813 : Michel Félix Dunal, Histoire naturelle, médicale et économique des Solanum. Lutetiae: Koenig, 1813 (Textus apud Google Books)
- 1828 : Michel Étienne Descourtilz, Flore médicale des Antilles fasc. 6 (1828) pp. 172-181, tabb. 422-423 ("vulg. Poivre d'Inde; Piment zozo, piment enragé, poivre d'oiseau, piment caraìbe")
- 1832 : Edwin Lankester, Vegetable Substances Used for the Food of Man pp. 313-314
- 1852 : M. F. Dunal, "Solanaceae" in A. de Candolle, Prodromus Systematis Naturalis Regni Vegetabilis vol. 13 fasc. 1 (Lutetiae: Masson, 1852) p. 428
- 1868 : "Pimenteira da terra" in Theodoro J. H. Langgaard, Novo formulario medico e pharmaceutico (1868) (pp. 537-538 apud Google Books)
- Eruditio recentior
- Heather Arndt Anderson, Chilli: a global history. Londinii: Reaktion Books, 2016. ISBN 978 1 78023 635 3
- Jean Andrews, Peppers: the domesticated capsicums. 2a ed. Austin: University of Texas Press, 1995
- D. J. Cotter, A Review of Studies on Chile. NMSU Cooperative Extension Service and Agricultural Experiment Station, 1980
- "Chilli" in Alan Davidson, The Oxford Companion to Food (Oxonii: Oxford University Press, 1999. ISBN 0-19-211579-0) pp. 169-171
- Amit Krishna De, ed., Capsicum: The genus Capsicum. Londinii: Taylor & Francis, 2003 (Paginae selectae apud Google Books)
- Elizanilda Ramalho do Rêgo, Mailson Monteiro do Rêgo, Fernando Luiz Finger, edd., Production and Breeding of Chilli Peppers (Capsicum spp.). Springer, 2016
- Vincent M. Russo, ed., Peppers: Botany, Production and Uses. Wallingford: CAB International, 2012 (Paginae selectae apud Google Books)
- Joshua Tewksbury et al., "Where did the Chili Get its Spice? Biogeography of Capsaicinoid Production in Ancestral Wild Chili Species" in Journal of Chemical Ecology vol. 32 (2006) pp. 547-564
- De origine et historia
- Araceli Aguilar-Meléndez et al., "Genetic diversity and structure in semiwild and domesticated chiles (Capsicum Annuum; Solanaceae) from Mexico" in American Journal of Botany vol. 96 (2009) pp. 1190-1202
- Jean Andrews, "The Peripatetic Chilli Pepper: diffusion of the domesticated capsicums since Columbus" in Nelson Foster, Linda S. Cordell, edd., Chilies to Chocolate: Food the Americas Gave the World (Tucson: University of Arizona Press, 1992) pp. 81-94 (Paginae selectae apud Google Books)
- Sabrina Isabel C. de Carvalho et al., "Morphological and genetic relationships between wild and domesticated forms of peppers (Capsicum frutescens L. and C. chinense Jacquin)" in Genetics and molecular research vol. 13 (2014) pp. 7447-7464
- Charles R. Clement, Michelly de Cristo-Araújo, Geo Coppens d’Eeckenbrugge, Alessandro Alves Pereira, Doriane Picanço-Rodrigues, "Origin and Domestication of Native Amazonian Crops" in Diversity vol. 2 (2010) pp. 72-106
- Marie-Christine Daunay, Henri Laterrot, Jules Janick, "Iconography and History of Solanaceae: Antiquity to the XVIIth Century', in: Jules Janick, Horticultural Reviews, vol. 34 (2007), pp. 1-112 (Paginae selectae apud Google Books)
- Marie-Christine Daunay, Henri Laterrot, Jules Janick, "Iconography of the Solanaceae from Antiquity to the XVIIth Century: a Rich Source of Information on Genetic Diversity and Uses" in Acta Hort. no. 745 (2007) pp. 59-88
- Zoltán Halász, Hungarian Paprika Through the Ages. Budapestini, 1968
- Barbara Pickersgill, "Relationships Between Weedy and Cultivated Forms in Some Species of Chili Peppers (Genus capsicum)" in Evolution vol. 25 (1971), pp. 683-691 JSTOR
- Frederick J. Simoons, Food in China: A Cultural and Historical Inquiry (CRC Press, 2014) pp. 385-386 (Paginae selectae apud Google Books)
- Vito Teti, Storia del peperoncino: un protagonista delle culture mediterranee. Romae: Donzelli, 2007
- Clifford A. Wright, "The Medieval Spice Trade and the Diffusion of the Chile" in Gastronomica vol. 7 no. 2 (2007) pp. 35-43
- De cultu et cultivarietatibus
- Paul W. Bosland, Alton L. Bailey, Jaime Iglesias-Olivas, Capsicum pepper varieties and classification. NMSU Cooperative Extension Service and Agricultural Experiment Station, 1998
- Paul W. Bosland, Eric J. Votava, Peppers: Vegetable and Spice Capsicums. Oxoniae: CABI, 2012. ISBN 978-1-84593-825-3
- David DeWitt, Paul W. Bosland, The Complete Chile Pepper Book: A Gardener’s Guide to Choosing, Growing, Preserving, and Cooking. Novi Eboraci, 2014
- Dimary Libreros et al., Catalogo de ajies (Capsicum spp.) peruanos. Romae: Bioversity International, 2013
- Anelise Macedo, "Pimentas Capsicum: uma história de sucesso na cadeia produtiva de hortaliças" in Hortaliças em revista vol. 4 no. 18 (2015)
- Cláudia S. da C. Ribeiro et al., Pimentas Capsicum. Brasiliopoli: Embrapa Hortaliças, 2008 (liber in interrete reperiendum)
- De gastronomia
- James D. Campbell, Mr Chilehead: adventures in the taste of pain. Toronti, 2003
- Kurt Michael Friese, Kraig Kraft, Gary Paul Nabhan, Chasing Chiles: Hot Spots Along the Pepper Trail. White River Junction, 2011
- Jay M. Lillywhite, Jennifer E. Simonsen, Mark E. Uchanski, "Spicy Pepper Consumption and Preferences in the United States" in HortTechnology vol. 23 (2013) pp. 868–876
- Amal Naj, Peppers: A Story of Hot Pursuits. Novi Eboraci, 1992
- De re medica et diaetetica
- Barbara Pickersgill, "Chile Peppers" in Rafael Lira, Alejandro Casas, José Blancas, edd., Ethnobotany of Mexico: Interactions of People and Plants in Mesoamerica (Springer, 2016) pp. 417-438 (Paginae selectae apud Google Books)
Nexus interni
Nexus externi
Vicimedia Communia plura habent quae ad Capsica spectant. |
- De chili (historia, botanica etc.)
- "Capsicum and Chillies: Commercial Cultivation" apud DPI&F Queensland, Australia
- "Capsicum pepper factsheet" apud Purdue Guide to Medicinal and Aromatic Plants
- "Capsicums: Innovative Uses of an Ancient Crop: History, Botany, Breeding, and Pungency"
- "Descriptors for Capsicum (Capsicum spp.)" apud Bioversity International
- "Chile" apud Gernot Katzer's Spice Pages
Pinacotheca
-
Capsica in Argentina
-
Capsica annua varietatis friggitello
-
Capsicum frutescens varietatis African Devil
-
Capsicum chinense x C. frutescens varietatis Naga Jolokia vel bhut jolokia