Ion (Plato)

Ion (Graece Ἴων) est brevis dialogus Socraticus^(en) a Platone philosopho Atheniensi anno incerto compositus (fortasse circa 390 a.C.n.). Inter primos dialogos poni solet^[1] quamquam sunt qui eum ad annum aliquanto posteriorem referunt.^[2]

Duae tantum sunt personae, Socrates et rhapsodus Ephesius Ion, Homericis poëmatibus devotus homo, qui de poësi et arte rhapsodica disputant. Socrates demonstrare cupit poëtas (et rhapsodos) non ex arte quadam aut scientia, sed mente captos et divinitus impulsos pulcherrima poëmata creare (aut interpretari).

Ut saepe fit apud Platonem, dialogus parvae comoediae simillimus est. Quae comoedia verba Socratis de poëtis^[3] in Apologia illustrat tum cum narrat quomodo qui sibi et aliis docti videbantur adisset atque interrogasset et postquam eos nihil scientes reperisset eorum ignorantiam confunderet.

De rhapsodo Ione

Non cum poeta tamen hic disputat Socrates sed cum rhapsodo, hoc est homine qui civitates Graecas percurrebat atque in magnis feriis poemata recitabat, plerumque Homerica. Ita Ion, civis Ephesius, ex Epidauro veniebat, ubi Aesculapiis certamen rhapsodorum nuper vicerat et tunc Athenis morabatur quia Magnis Panathenaïcis certaturus erat (nam Pisistratidae poemata Homerica illis feriis recitari iusserat). Ion ceteros poetas omnino negligebat ac Homero tantum deditus erat, adeo ut etiam exegetica Homerica sese excellere gloriaretur. De qua facultate sermo cum Socrate initur. Ion Ephesius ob hunc dialogum tantum notus est, nihil alibi de eo traditum est quod non mirari oportet quoniam rhapsodi plerumque parvi aestimabantur.^[4]

Summarium

Socrates Ioni forte occurrit atque ei salutem dicit. Artem eius laudat ob pulchra vestimenta quibus semper rhapsodi ornantur et familiarem usum magnorum poetarum quorum cogitationes bene interpretari debent. Tum Ion gloriatur quod omnium auditorum opinione optime de Homero disserat. Tum Socrates eum quaerit num de solo Homero an etiam de aliis poetis. At Ion respondet sese torpescere atque nescire quid dicat cum de aliis poetis agatur. E quo Socrates colligit non ex arte aut scientia quadam Ionem de Homero disserere. Nam in omnibus artibus idem homo qui meliora distinguere possit etiam de peioribus facile iudicare potest. Ion tamen ita res sese habere repetit atque Socratem rogat causamne huius rei patefacere possit.

Tum longiore imagine Socrates quid sibi de ea re videatur explicat: ut enim lapis Magneticus dictus anulos ferreos ad se attrahit atque simul eis vim suam transfert alios anulos similiter attrahendi ita ut nonnumquam longa catena talium anulorum congregetur, sic Musa poetarum et musicorum mentibus potitur atque eas divina vi commovet eis conferens illam vim divinam ceterarum animarum adliciendarum sive auditorum sive interpretum. Non enim compotes mentis poetae illa pulchra poemata componunt sed divinitus impulsi. Quod idem et rhapsodis et auditoribus evenit: res enim levis est poeta et alata et sacra^[5].

Ion gaudet quidem quod unus ex illis anulis inter Musam et homines dicatur atque ita quodam modo sorte divina (θεία μοῖρα) fruatur sed in laudando Homero non sine arte (τέχνη) se loqui adfirmat. Ad quam partem poematum spectet ars sua interrogatus, "ad omnia" respondet. Tum Socrates Homericos versus citat qui ad aurigas, medicinam, piscatoriam pertinent et a Ione quaerit utrum auriga, medicus, piscator an rhapsodus de verbis Homeri melius iudicaturus sit. Qui cogitur fateri artifices, non rhapsodos. Quid igitur rhapsodis reliquum sit? A Socrate lacessitus postremo Ion respondet se optime scire quid ducibus dicendum aut faciendum sit atque omnino artis imperatoriae peritum esse. Ne hoc quidem modo Socraticas insidias evadere ei contingit qui dialectice ostendit quoniam artes rhapsodica et imperatoria eadem ars esse non possunt (negat enim eius conlocutor bonum imperatorem semper bonum rhapsodum esse) quae per imperatoriam artem novit Ion eadem non per rhapsodicam. Potuit quidem fieri casu ut simul et imperator bonus et rhapsodus bonus sit, sed quae rhapsodus efficit non imperatoria arte efficit et vice versa. Postremo conlocutorem in dilemma impellit: utrum divinus appellari velit, ut opinatur Socrates, an siquidem artem ostendere pollicitus deinde noluit iniustus homo videri. Nec mirum si Ion 'divinus' esse mavult.

Notae

↑ Méridier, 1931.
↑ Rijksbaron, 2007.
↑ 22b-c: ἔγνων οὖν αὖ καὶ περὶ τῶν ποιητῶν ἐν ὀλίγῳ τοῦτο, ὅτι οὐ σοφίᾳ ποιοῖεν ἃ ποιοῖεν, ἀλλὰ φύσει τινὶ καὶ ἐνθουσιάζοντες ὥσπερ οἱ θεομάντεις καὶ οἱ χρησμῳδοί· καὶ γὰρ οὗτοι λέγουσι μὲν πολλὰ καὶ καλά, ἴσασιν δὲ οὐδὲν ὧν λέγουσι.
↑ Xenophon, Symposion III.6: Οἶσθά τι οὖν ἔθνος, ἔφη, ἠλιθιώτερον ῥαψῳδῶν; Οὐ μὰ τὸν Δί’, ἔφη ὁ Νικήρατος... = Num gentem rhapsodis stultiorem nosti? -Non equidem, inquit Niceratos, per Iovem. Cf Memorabilia IV.2.10.
↑ 534b: κοῦφον γὰρ χρῆμα ποιητής ἐστιν καὶ πτηνὸν καὶ ἱερόν.

Editiones et commentarii

Platonis Dialogus Io, sive de Furore poëtarum, ad fidem codicis Venetiani veterumque editionum revocatus / editus et animadversionibus illustratus a Marco Guilielmo Muller ; una cum Serrani interpretatione Latina. Hamburgi, 1782
Collection des Universités de France: Louis Méridier, Platon. Œuvres complètes. T. V, 1re partie : Ion, Ménexène, Euthydème, Les Belles Lettres, 1931 Recensio critica
Platon, Ion, Esquisse sur la tradition textuelle du dialogue, Texte critique et notes textuelles par L. Ferroni. Introduction, traduction et commentaire par A. Macé, Paris, Les Belles Lettres, 2018 Recensio critica Altera recensio critica
Albert Rijksbaron, Plato. Ion. Or : On the Iliad. Edited with Introduction and Commentary, Lugduni Batavorum, Brill, 2007 Recensio critica Altera recensio critica Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Carlotta Capuccino, Filosofi e rapsodi : testo, traduzione e commento dello "Ione" platonico, Bononiae, 2005 Recensio critica
Michael J. B. Allen, Marsilio Ficino: Commentaries on Plato. Volume I, Phaedrus and Ion, Harvard University Press, 2008 Recensio critica

Plura legere si cupis

Javier Aguirre, Platón y la poesía. Ion, Matriti, 2013
- ""Téchne̲" and "Enthousiasmós" in Plato's Critique of Poetry", Revista Portuguesa de Filosofia, 2016: 181-197
Alain Billault, «La folie poétique : remarques sur les conceptions grecques de l'inspiration », Bulletin de l'Association Guillaume Budé, 2002: 18-35
Michel Briand, «L’invention de l’« enthousiasme » poétique », Cahiers « Mondes anciens », 2018
Marie Delcourt, "Socrate, Ion et la Poésie. La structure dialectique de l'Ion de Platon", Bulletin de l'Association Guillaume Budé, 1937: 4-14
Ernst Heitsch, "Die Argumentationsstruktur im Ion", Rheinisches Museum für Philologie, 1990: 243-259
Hellmut Flashar, Der Dialog Ion als Zeugnis platonischer Philosophie, Akademie Verlag, 1958
Joseph Moreau, "Les thèmes platoniciens de l'« Ion »", Revue des Études Grecques, 1939: 419-428
Louis Roussel, Pan ! sur l'Ion de Platon, Vrin, 1949 Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Franco V. Trivigno, Plato's Ion : poetry, expertise, and inspiration, Cambridge University Press, 2020 Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Paul Vicaire, "Les Grecs et le mystère de l'inspiration poétique", Bulletin de l'Association Guillaume Budé, 1963: 68-85
Hartmut Westermann, Die Intention des Dichters und die Zwecke der Interpreten. Zu Theorie und Praxis der Dichterauslegung in den platonischen Dialogen, De Gruyter 2002 Introductio Nonnullae paginae apud Guglum librorum

Nexus externi

[1] Méridier, 1931.

[2] Rijksbaron, 2007.

[3] 22b-c: ἔγνων οὖν αὖ καὶ περὶ τῶν ποιητῶν ἐν ὀλίγῳ τοῦτο, ὅτι οὐ σοφίᾳ ποιοῖεν ἃ ποιοῖεν, ἀλλὰ φύσει τινὶ καὶ ἐνθουσιάζοντες ὥσπερ οἱ θεομάντεις καὶ οἱ χρησμῳδοί· καὶ γὰρ οὗτοι λέγουσι μὲν πολλὰ καὶ καλά, ἴσασιν δὲ οὐδὲν ὧν λέγουσι.

[4] Xenophon, Symposion III.6: Οἶσθά τι οὖν ἔθνος, ἔφη, ἠλιθιώτερον ῥαψῳδῶν; Οὐ μὰ τὸν Δί’, ἔφη ὁ Νικήρατος... = Num gentem rhapsodis stultiorem nosti? -Non equidem, inquit Niceratos, per Iovem. Cf Memorabilia IV.2.10.

[5] 534b: κοῦφον γὰρ χρῆμα ποιητής ἐστιν καὶ πτηνὸν καὶ ἱερόν.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]