Foculus

Foculus aeneus in tripode Pompeiano (ex domo Iuliae Felicis; Museo Archeologico Nationali Neapolitano).

Foculus est parvus focus, plerumque vas portatile ex aere, ferro aut fictili factum, ad prunas et carbonem continendum, quo calor domui praebeatur aut cibi coquendi calefiendique causa foveantur. Saepe insuper in ritibus domesticis ac sacris ad fumum odorarium excitandum adhibetur (quasi parvum thuribulum).

Nomen et etymologia

Vocabulum foculus diminutivum est a focus + -ulus, sensu “focus parvus”. In Latina ecclesiastica invenitur, e.g. in Vulgata: “Hier 36,22: erat mensis nonus, et sedebat rex in domo hiemali, et foculus ardebat coram eo.”

Descriptio

Foculi formae variae sunt:

catinus concavus in tripode insistens;

cista perforata ansis instructa;

parvus altarellus (arula) e lapide vel fictili cum alveolo prunarum;

caccabus metallicus operculo forato ad fumum emittere.

Materia: aes (saepe decoratum), ferrum robustum, terra sigillata vel alia fictilia; raro lapis vel alabastrum ad usus cultuales.

Usus

Calefactio domestica: in cubiculis et atriis vice camini vel supplementum calefactionis; aptus ad movendum inter conclavia.

Culina: ad carnes, puls, potiones calefaciendas, ad vasa prae-ustulanda; in agris ad prandia sub dio.

Religio domestica: in larariis ac sacrificiis domesticis ut arula prunarum; ad incensum comburendum.

Publice et cultualiter: ut foculus odorarius in processionibus et ante imagines (comparandus cum thuribulo).

Historia et archaeologia

Foculi et arulae reperti sunt per totum orbem Romanum: in Pompeiis et Herculaneo (domus privata), in castris militaribus, item in provinciis (e.g. Gallia, Hispania, Africa). Exemplaria aenea saepe ornamentis animalium aut foliis acanthi distincta sunt; fictilia simpliciora usu cotidiano trita.

Securitas et salubritas

Quia foculus carbonem ardentem continet, fumos et vapores (inter quos monoxidum carbonii) emittere potest. Itaque antiqui foculos in locis bene ventilatis collocabant; etiam hodie instrumenta huius generis in conclavi clauso sine ventilatione periculosa sunt.

Genera cognata et differentiae

Focus = ignis sedes generalis; foculus = focus parvus, saepe portatilis.

Caminus = structura fixa cum camino fumi ducente; foculus plerumque sine camino.

Arula = altare parvum ad sacrificia; interdum cum foculo coniungitur.

Thuribulum (turibulum) = vas pendulum ad incensum; foculus odorarius stans seu gestabilis non pendulus.

In arte et cultura

Foculus saepe in imaginibus conviviorum, sacrificiorum, ac scaenis domesticae vitae pingitur. In musaeis Europaeis et Africanae regionis multa exempla servantur; descriptiones archaeologicae de usu quotidiano et rituum consuetudine copiam notitiarum praebent.

In linguis recentioribus

Francogallice: brasero, réchaud.

Hispanice: brasero (cf. mensa camillae).

Italice: scaldino, braciere.

Anglice: brazier, chafing-dish.

Theodisce: Kohlenbecken, Feuerschale.

Iconographia

• 
  Foculus aeneus in tripode Pompeiano (ex domo Iuliae Felicis; Museo Archeologico Nationali Neapolitano).
• 
  Foculus fictilis domesticae usui (Museo Agorae Atheniensis).
• 
  Lararium Pompeianum; ad ritus solebat ante aediculam poni foculus ad prunas.

Vide etiam

Focus · Caminus · Lararium · Arula · Thuribulum · Incensum · Pruna